Nemac koji je voleo Srbiju!

Tačno pre 86 godina, u Beogradu je preminuo profesor Univerziteta u Lozani, istaknuti kriminolog svetske reputacije, švajcarski dobrovoljac srpske vojske u Prvom svetskom ratu, doktor Arčibald Rajs.

Rajs je bio jedan od onih koji je iskreno voleo Srbiju, bio je spreman da pogine za nju, a o tome da se osećao kao Srbin,svedoče priče onih koji su ga poznavali u periodu u kome je živeo, ali i dela koja je ostavio za sobom. Sebe je smatrao “drugom veličanstvenih ratnika Šumadije, Dunava, Morave, Timoka i Vardara”. S obzirom da je toliko bio inspirisan Srbima, ostavio im je politički testament, pod nazivom “Čujte Srbi”, a poruke tog rukopisa aktuelne su i dan danas.

Rođen je u Badenu u južnonemačkoj pokrajini 8. jula 1875. godine, a u Srbiju je prvi put došao 1914. godine, na poziv srpske vlade, da bi istraživao zločine austrougarske, nemačke i bugarske vojske nad civilnim stanovništvom.

Istovremeno, je kao ratni reporter, objavljivao članke u uglednim evropskim časopisima o zločinima koje je istraživao, te je na taj način u Evropu odlazila istina o stradanjima u Srbiji.

Sa srpskom vojskom učestvovao je u proboju Solunskog fronta, a sa Moravskom divizijom novembra 1918. umarširao je u oslobođenji Beograd. Na mirovnoj konferenciji u Parizu bio je član delegacije jugoslovenske vlade.

Uz srpske vojnike

Nakon prvog svetskog rata radio je u Ministarstvu inostranih poslova Kraljevine SHS u Odseku za dokumentaciju ratnih zločina i u Ministarstvu policije gde je osnovao dvogodišnju policijsku školu. Tom prilikom modernizovao je metode u radu kriminalističke policije.

Tadašnja kriminalistička tehnika po mišljenju američkih istraživača koji su putovali po Evropi ciljno proučavajući ovaj vid policije, bila je na veoma visokom nivou. Međutim, Arčibald Rajs, razočaran nekim negativnim pojavama u društvenom i u političkom životu povukao se pred kraj života iz svih javnih funkcija. Živeo je skromno u svojoj vili „Dobro polje“ u Topčideru, u Beogradu.

Iako je bio veliki Srbin, nije dobio srpsko državljanstvo, ali pred penziju je radio kao veštak za falsifikovane novčanice u Narodnoj banci u Beogradu.

U čuvenom delu “Čujte, Srbi!” koje je kao svoje zaveštanje ostavio srpskom narodu, Rajs piše o srpskim vrlinama, ali i manama, za koje mnogi tvrde da su srpskom društvu i danas veoma svojstvene. U ovom testamentu Rajs savetuje Srbe šta bi trebalo da urade kako bi dobro živeli, i kako bi se odupreli novim iskušenjima.

Prijatelj Srba je zatražio da ovo delo bude objavljeno tek nakon njegove smrti, a ta mala knjiga je poslednjih godina štampana u velikom broju izdanja.

Rajs je umro 8. avgusta 1929. godine, sahranjen je na Topčideru, a po njegovoj želji njegovo srce odneseno je u urni na Kajmakčalan, gde je sahranjeno zajedno sa ostalim oslobodiocima Solunskog fronta. Rajsu je podignut spomenik na Topčideru u Beogradu 1931. godine, koji je nedavno obnovljen. Jedna osnovna škola u beogradskoj opštini Palilula nosi njegovo ime.