Poslednja Nadeždina slika nije „Valjevska bolnica“, već Poljska bolnica u Prizrenu

Na slici jesu vojničko-bolnički šatori i vreme nastanka jeste ratno, ali poslednje delo velike srpske slikarke Nadežde Petrović, iako nosi naziv “Valjevska bolnica”, ipak ne pokazuje grad na Kolubari u kojem je izgubila život u epidemiji tifusa, već – Prizren!

Nadezda Petrovic slika imenovana kao Valjevska bolnica

Do takvog zaključka, najpre prateći put Nadežde Petrović (Čačak, 1873 – Valjevo, 1915) od 1912. godine do poslednjih trenutaka života, ali i upoređujući dokumente, novinske članke i fotografije vezane za Balkanske i Prvi svetski rat, došli su viši naučni savetnik Narodnog muzeja u Valjevu dr Vladimir Krivošejev i njegova koleginica Jasna Jovanov iz Novog Sada.

SLIKA I FAKTI

Čuveno delo koje se nalazi u Muzeju savermene umetnosti, jednostavnog naziva “Valjevska bolnica”, kako se mislilo, nastalo je 1915. godine u Valjevu, neposredno pre nego što će ovu avangardnu umetnicu i hrabru dobrovoljku-bolničarku pokositi epidemija pegavog tifusa koja je čitav grad pretvorila u veliku bolnicu i u periodu od decembra 1914. do maja 1915. odnela oko 10.000 života.

Slika, naravno, ostaje jedna vrsta umetničkog viđenja te pošasti i oko toga nema dileme, međutim… Vladimir Krivošejev objašnjava da već duži niz godina sumnja da je ona mogla nastati u Valjevu i neposredno pred smrt slavne slikarke.

– Tokom Prvog svetskog rata Nadežda Petrović je u široj okolini Valjeva boravila u vreme bitke na Gučevu, pre Kolubarske bitke, kada je kratko vreme kao bolničarka bila stacionirana u Peckoj kod Osečine. Zbog toga smo pretpostavljali da je slika mogla da nastane 1914. godine upravo u Peckoj i da prikazuje šatore poljske bolnice Dunavske divizije – kaže on.

Nadežda Petrović kao bolničarka

Slikarka je, kako dalje objašnjava, u Valjevo stigla u jeku epidemije pegavog tifusa, kada su lekari i bolničari imali pune ruke posla i mnogi od njih i sami postajali žrtve bolesti. I sama se teško razbolela i bila na samrti, tako da istoričar izražava sumnju da je uopšte mogla da stvara.

– Sem toga, kako pokazuje dokumentacija, Nadežda kao bolničarka u Valjevu nije radila u šatorima, već u prvoj rezervnoj bolnici, koja je bila smeštena u nekadašnjoj kasarni u naselju Ilidža u Valjevu. Na slici su, međutim, šatori vojnih poljskih bolnica koji se nalaze u podnožju nekog brda, a to nije ambijent u kojem je bila za vreme svog boravka u Valjevu do smrti u aprilu 1915. godine – pojašnjava Krivošejev.

FOTOGRAFIJA KAO DOKAZ

Sledeći dokaz koji opovrgava dosadašnje mišljenje o tome šta “Valjevska bolnica” pokazuje i kada je nastala, jeste poznata crno-bela fotografija, do sada objavljena u desetinama knjiga, časopisa i novina, na kojoj se slavna slikarka nalazi sa grupom vojnih lekara i koja je uvek do sada “potpisivana” kao da je snimljena u Valjevu 1915. godine.

Nadežda Petrović sa vojnim lekarima u Prizrenu

– Međutim, kada se ta fotografija pažljivo analizira, dolazi se do saznanja da nijedan objekat sa fotografije, a naročito prozori, ne odgovara onima iz tog vremena koji postoje u Valjevu. S druge strane, pripremajući izložbu o dr Milanu Peciću, takođe srpskom ratnom lekaru i oficiru, naišao sam na fotografiju na kojoj je on sa grupom kolega i na kojoj je pisalo da je ona nastala ispred škole u Prizrenu, koja je bila pretvorena u rezervnu vojnu bolnicu u Prvom balkanskom ratu. Ispred iste zgrade sa grupom lekara nalazila se i Nadežda Petrović – otkriva Krivošejev.

Konačno, listajući staru štampu u kojoj je uz fotografiju objavljeno da je slikarka stigla u Prizren kao bolničarka, ali podsećajući i na pisma koja je slala porodici iz nekadašnjeg srpskog carskog grada, Krivošejev dolazi do zaključka da je slika “Valjevska bolnica” mogla nastati 1912. ili 1913. godine u Prizrenu i da prikazuje upravo taj grad.

– U Prizren je došla krajem 1912. i prvih mesec dana, kao bolničarka, imala je mnogo posla. Početkom 1913. godine potpisano je privremeno primirje, koje je trajalo duže od dva meseca, neki ranjenici su izlečeni, drugi odvedeni u druge bolnice, pa tada nije imala puno obaveza. Iz njenih pisama saznajemo da jaše konje, obilazi okolinu i ima puno vremena da slika. Tada nastaju njene slike, po dva platna Gračanice, Vezirovog mosta, samog Prizrena i okoline, sa vrlo sličnim koloritom kakav je na slici “Valjevska bolnica”. Tako u jednom pismu navodi da sedi ispred šatora njene poljske bolnice koja se nalazi pod brdom, na kojem vidi ruševine kule Leke Kapetana – objašnjava viši naučni saradnik valjevskog muzeja, autor knjiga “Valjevo-grad bolnica 1914/15”, “Epidemije u Srbiji tokom ratnih godina” i drugih.

BEZIMENO DELO

Zašto se, međutim, skoro pun vek poslednje delo Nadežde Petrović naziva “Valjevska bolnica”? Krivošejev odgovara da sliku, zapravo, Nadežda nikad nije ni imenovala ni datirala, kao i mnoga druga svoja dela.

– Na izložbama pre Drugog svetskog rata uvek je, pošto nije imala ime, predstavljana opisno. Autori izložbi na kojima je izlagana su joj davali nazive “Bolnički šatori” ili “Šatori poljske bolnice”, da bi se ime “Valjevska bolnica” ustalilo tek posle 1965. godine, kada se platno našlo u fundusu tek osnovanog Muzeja savremene umetnosti u Beogradu. Pretpostavljam da je neko od tadašnjih muzejskih poslenika, iz pijeteta prema Nadeždi, mestu i vremenu njene smrti, sliku tako nazvao – smatra Krivošejev.

Izvor: Blic  Autor: Predrag Vujanac

______________________________________________________________