Što južnije to tužnije

Brojna istraživanja i analize kvaliteta vode Zapadne Morave i njenog sliva, nedvosmisleno ukazuju na permanentnu opasnost koja ovoj reci i njenom eko sistemu preti od zagađivanja. Industrijski pogoni, komunalne otpadne vode, divlje deponije ali i hemijski preparati koji se koriste u poljoprivrednoj proizvodnji, a koji putem spiranja dospevaju u reku i njene pritoke, ugrožavaju Zapadnu Moravu od njenog nastanka u Požeškom polju do ušća u blizini Stalaća, gde sa Južnom Moravom formira Veliku Moravu. Istovremeno, istraživanja i analize nedvosmisleno ukazuju da stepen zagađenja Zapadne Morave raste kako se reka bliži ušću, što je logična posledica činjenice da od Čačka ka Stalaću reka protiče kroz znatno naseljenije područje, pa samim tim raste i količina komunalnih otpadnih voda koje se ulivaju u nju, dok se na drugoj strani povećava i broj industrijskih pogona koji otpadne vode izlivaju u Moravu i njene pritoke. Mada je stanje Zapadne Morave na potezu od Čačka do Kraljeva daleko od idealnog, najalarmantnija situacija, kada je reč o zagađenju i zagađivačima je nesumnjivo nizvodno od Kraljeva, odnosno od kraljevačkog predgrađa Ratina, gde se reka Ibar uliva u Moravu, a što najrečitije ilustruje činjenica da je u slivu Ibra, najveće pritoke Zapadne Morave, registrovano čak 250 potencijalnih zagađivača.

Ibar        (Foto: tviter Nikola Adžić)

Reka Ibar, koja se kod Kraljeva uliva u Zapadnu Moravu, izvire ispod planine Hajla u istočnoj Crnoj Gori, 10 kilometara uzvodno od Rožaja. Ukupna dužina Ibra je 276 kilometara, dok površina njegovog sliva iznosi 8.059 kilometrara kvadratnih. Na Ibru je 24 kilometara uzvodno od Kosovske Mitrovice izgrađena brana visine 110 m, kojom je formirano veštačko jezero Gazivode. Od Kosovske Mitrovice Ibar, uglavnom uskim klisurama, sa izuzetkom nešto širih kotlina u okolini Zvečana, Leposavića, Raške i Baljevca, teče ka severu, stvorivši  prirodni put između Kosovske nizije i ostatka Srbije. Pre nego što se kod Kraljeva ulije u Zapadnu Moravu u Ibar se ulivaju reke Raška i Studenica sa leve, a Sitnica i Jošanica sa desne strane, dok su veća naselja kroz koja protiče ova reka Rožaje, Ribariće, Zubin Potok, Kosovska Mitrovica, Zvečan, Leposavić, Raška, Baljevac, Ušće, Bogutovac, Mataruška Banja i Kraljevo.

Dolina reke Ibar

Činjenica da se u slivu Ibra,  u četrdesetak gradova i naselja kroz koje protiče, nalazi više od 250 manjih i većih industrijskih pogona koji kanalizacijom, teškim metalima, uljima i drugim otrovima zagađuju, potvrđuju da je ova reka, opevana u narodnim pesmama poput Morave, zagađena bukvalno od izvorišta do ušća. Što se na drugoj strani direktno odražava na povećanje stepena zagađenosti Zapadne Morave. Poražavajući podatak predstavlja činjenica da na celom toku Ibra samo jedan industrijski pogon ima odgovarajuće uređaje za prečišćavanje vode. Istovremeno, permanentnu pretnju za Ibar, njegov eko sistem i naselja koja se nalaze nizvodno od Obilića, čini nekoliko stotina hiljada tona jalovine u kojoj je prisutan fenol. Ova hemikalija koja je tokom prethodnih decenija više puta izazivala ekološke akcidente preti i iz četrdesetak strugara koje, što u pritoke, što direktno, u reku izlivaju strugotinu koja sadrži fenol. A da zlo bude veće, javna je tajna da se u svakom većem gradu, na obalama Ibra i njegovih pritoka, najveći deo najrazličitijih vrsta otpada, pod okriljem noći, sa gradskih deponija baca u reku.

Čišćenje priobalja reke Ibar

– Noću bageri kamare otpada guraju sa obale u reku. Koriste se periodi kada je vodostaj povišen pa se onda reka krivi da otkida delove smetlišta – preneo je svojevremeno dnevni list „Blic” saznanja do kojih je došao u razgovoru sa nadležnima u republičkoj inspekciji.

U Ibar i njegove pritoke, kao uostalom i u većinu srpskih reka, osim tehničkog i komunalnog otpada baca se i biološki otpad koji sa otpadnim komunalnim vodama pogubno deluje po živi svet u reci. Kako su u više navrata upozoravali novopazarski ekolozi, većina mesara u ovom gradu kafilerijskim otpadom zagađuje vodotokove reka, koji preko reke Raška dospeva u Ibar i dalje, u Zapadnu Moravu.

– U nekoliko navrata lokalna vlast u Novom Pazaru je donosila propise da se utroba i ostaci životinja ne smeju bacati u reke nego u specijalne kontejnere koji se voze na deponiju. Klanice su uglavnom pored reka i pored svake ćete naći poneku utrobu. U Ibru se nekada pecao lipljan, a bilo je I rakova. Sada, u donjem toku nema šanse da upecate mrenu koja je kao i lipljan plemenita vrsta ribe i bila je zaštitni znak reke. Samo strugare, njih 40, a bilo ih je do krize više od 70, ispuštaju dovoljno otrova koji ubijaju te vrste ribe. Istovremeno, sliv Ibra  ugrožavaju i vode iz deponije “Golo brdo” – upozorio je svojevremeno u izjavi za “Blic” profesor Miroslav Pavlović, predsednik Ekološkog pokreta „Ibar”.

Jedan od pomora ribe u Ibru

Kada je reč o vodosnabdevanju alarmantnu činjenicu predstavlja to što sve više štetnih materija i otrova u Ibar dospeva iz kućnih kanalizacija. Kako upozoravaju u kraljevačkom vodovodu, koji vodu za piće crpi iz priobalja Ibra, kanalizacije čitavih naselja poput Konareva se iz septičkih jama ispuštaju prema polju gde se crpi voda za vodovod i time ugrožavaju vodosnabdevanje.

– Reka Ibar je reka koja se mnogo truje, ali ima sreću da je aerobna reka zahvaljujući tome što je prokrvljena planinskim vodama. Aerobni mikroorganizmi doslovce jedu sve trulo što mi u nju bacamo i time se hrane. Prevladaju li anaerobi neće biti dobro – tvrde u kraljevačkom „Vodovodu”.

Tekst je realizovan u sklopu projekta “Zapadna Morava – biser prirode ili slika i prilika nebrige” koji sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja RS u skladu sa Konkursom za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2016. godini. Stavovi izneti u pomenutom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

___________________________________________________________