Prethodni članak
Srpska Sveta gora
Tokom naših ranijih boravaka u Čačku i tadašnjih pratećih tekstova, pomenuli smo i Srpsku Svetu goru, bisernu nisku koju čine manastiri Ovčarsko-kablarske klisure. Čitaocima „Nezavisnih novina“ tada sam i obećao cijeli tekst posvećen duhovnoj riznici ovog kraja. Tekst pred vama ispunjenje je date riječi.
Piše: Dinko Osmančević, Nezavisne novine
Podesilo se: prilikom našeg zadnjeg boravka u Čačku, a saznavši za našu želju da obiđemo manastire Ovčarsko-kablarske klisure, Majin komšija iz zgrade, sa sprata iznad Majinog stana, penzionisani sveštenik Srpske pravoslavne crkve, hadži Milorad Cicović. Ljubazno nam se ponudio da nas poveze i provede kroz jedan broj manastira Srpske Svete gore. S oduševljenjem smo prihvatili ponudu ovog tihog, mirnog i mudrog čovjeka, koji zrači toplinom. Čovjeka, koji je sa 43 godine ostao udovac, pošto mu je preminula supruga. Ostao je sam sa šesnaestogodišnjom i osmogodišnjom kćerkom, koje je izveo na pravi put, te su one sada svoji ljudi, obrazovane i ispunjene žene, sa svojim porodicama.
Odlična uvertira pred naš odlazak na Srpsku Svetu goru bili su Dani patrijarha Pavla, održani po deveti put u subotu, 14. decembra, ove godine. Svečana akademija održana je u prepunoj Velikoj sali Kulturnog centra Čačak, a nadahnutu besjedu pod nazivom „Patrijarh Pavle kao mirotvorac“ održao je protojerej-stavrofor Miloš M. Vesin. U programu je učestvovao i hor „Branko“ iz Niša, pod dirigentskom palicom Sare Cincarević, koji je oduševio publiku maestralnim izvođenjem duhovnih, ali i narodnih pjesama.
Upravo je patrijarh Pavle, koga mnogi pravoslavni Srbi, ali i ne samo oni, već smatraju svecem, na poseban način vezan za dva manastira iz čačanskog kraja. Prvi je Manastir Vujan, u kome je Pavle boravio još kao iskušenik i u kome se izliječio od teške upale pluća 1946, a drugi je Manastir Blagoveštenje, jedan od manastira Srpske Svete gore, u kome se Pavle nakon trogodišnjeg staža i zamonašio 1948. te proveo prve monaške dane.
U nedjelju, 15. decembra, komšija Cicović, tačan u sekundu, pozvonio je na naša vrata u 11 časova. Dok nas je vozio svojim kolima ka planini Ovčar, usput nam je pokazivao i sa mnogo ljubavi pričao o svojoj nekadašnjoj parohiji.
Inače, planina Ovčar je davno ugašeni vulkan. I to se odmah da primijetiti njegovim izgledom. Vazdušnom linijom je udaljen 10,5 km od Čačka, ali, naravno, put kolima je duži. Najviši vrh Ovčara je na 985 metara i na njemu se nalazi televizijski toranj, danas obnovljen, a porušen u NATO agresiji 1999. Odmah preko Zapadne Morave, na svega dva i po kilometra udaljenosti, je Kablar, 13 kilometara vazdušnom linijom udaljen je od Čačka, visok je 889 metara i on se već svrstava u Šumadiju. Na Kablaru se privodi kraju izgradnja vidikovca, odakle se pruža veličanstven pogled na Ovčarsko-kablarsku klisuru, ali i na Čačak, brdo Ljubić, meandre na Zapadnoj Moravi…
Na Srpskoj Svetoj gori trenutno ima deset aktivnih manastira i dva sveta mjesta. Pet manastira je na desnoj obali, a isti broj je i na lijevoj, kablarskoj obali. Smatra se da su prvi manastiri izgrađeni u 14. stoljeću, kada su u ove krajeve stigli monasi sa Svete gore Atonske. Oni su se ovdje obreli nakon što su katalonski katolički pljačkaši popalili i poharali manastire na Atosu (1307-1309). Ovi krajevi očarali su ih predivnom prirodom i posebnim mirom.
Prvi manastir kome smo stigli u pohode bio je Manastir Svete Trojice. Do njega vodi sasvim pristojan asfaltni put. U manastiru smo naišli i na nekoliko mačaka, prilično uhranjenih pred zimu i dobro razmaženih. Ovo je muški manastir u kome borave, po riječima prote Cicovića, četvorica ili petorica monaha. Da je manastirska crkva ponajljepša od svih crkava Srpske Svete gore nije samo moje mišljenje, već i mnogih drugih. Manastir je nastao u 16. vijeku i u njemu se čuvaju dvije prijestone ikone izuzetne vrijednosti.
Naredni manastir koji smo posjetili je Sretenje. Nalazi se iznad Manastira Svete Trojice i to na 800 metara nadmorske visine. Dakle, ispod samog vrha Ovčara. (Vidjeli smo i put, doduše u dosta lošem stanju, koji vodi ka vrhu planine i repetitoru.) U manastirskoj biblioteci čuvaju se Jevanđelje, Bogorodični kanoni i Minej za mjesec jun, koji sadrži Službu knezu Lazaru. Ovo je, inače, ženski manastir i u njemu se pored mira osjeti i naročita toplina monahinja, a njih je ovdje, ako sam dobro zapamtio, dvanaest. Prota Cicović i danas povremeno pomaže u službi, u ovom manastiru, pa i ne čudi da ga monahinje izuzetno poštuju i vole kao oca. Svratile su nas na kafu, na slatko i veoma ukusne kolače.
Treći manastir sa desne obale Zapadne Morave, a koji smo obišli, je na samoj obali rijeke i ujedno na ulazu u Ovčarsko-kablarsku klisuru. To je poznati Manastir Vavedenje. Njegova crkva služi i kao parohijska crkva, pa se ovdje obavljaju i svadbe, krštenja. Po predanju manastir su osnovali Sveti Sava i Sveti Simeon (Stefan Nemanja), ali arhitektura ga smješta u 16. stoljeće, kada se prvi put i pojavljuje u dokumentima. U toku je oslikavanje manastirske crkve, a u manastiru borave svega tri monahinje.
Manastir Vaznesenje je nastao po predanju u 12. ili 13. vijeku. Bio je poznat po svojoj prepisivačkoj školi, ali je teško postradao od Turaka, u periodu velikih seoba Srba. Obnovljen je 1937. godine, a obnovio ga je vladika Nikolaj Velimirović. Ovo je jedini manastir sa desne obale koji nismo obišli. Ali, kao što reče prota Cicović, uvijek treba nešto ostaviti i za naredni put.
Na desnoj obali je još i Manastir Preobraženje. Za Preobraženje je interesantno da se sve do 1910. nalazio na lijevoj obali rijeke. Kada se našao na trasi nove pruge, a na inicijativu upravo vladike Nikolaja, odlučeno je da se manastir prenese odmah na drugu obalu Zapadne Morave. Ovo je, inače, muški manastir izuzetno strogih i striktnih, a nekome se može učiniti i krutih pravila. Ipak, i ovdje su nas monasi svratili na kafu, med, rakiju, sokove i tortu. U manastiru je dosta čak i mladih kaluđera. Poznati su i po svojim svijećama od čistog voska na koje će čak i pčela da sleti.
Kada iz Manastira Preobraženje pogledate na brda sa druge, desne strane Zapadne Morave, oni dobrog vida uočiće i pećinu Turčinovac, u kojoj je Crkva Savinje, posvećena Svetom Savi. Pored ove crkve, postoji još jedno sveto mjesto vezano za zbjegove, a to je pećina-crkva Kađenica, takođe na desnoj obali. U vrijeme Hadži Prodanove bune 1814. ovdje se nalazio zbjeg djece, žena i staraca, koji su Turci zapalili. Mošti nevinih žrtava sabrao je u kameni sarkofag Nikolaj Velimirović. Vladika Nikolaj veoma je značajan za obnovu manastira Ovčarsko-kablarske klisure. Napomenuo bih da je on i u samoj Ovčar banji podigao Vilu siroticu koju je stavio pod upravu Manastira Blagoveštenje, a u kojoj su boravili siromašni tokom svog liječenja u banji.
U Manastiru Preobraženje završili smo svoj obilazak Srpske Svete gore, barem za ovaj put. Vratili smo se u Čačak, jer je već padao mrak i počinjala kiša. Sa protom Cicovićem proveli smo preko pet divnih časova, a da nam na kraju prota nije dozvolio ni gorivo da mu nadoknadimo.
Da kažemo da se na desnoj obali Zapadne Morave nalazi još pet manastira koji se ubrajaju u Srpsku Svetu goru. Prvi među njima je Manastir Blagoveštenje. Nalazi se odmah iznad Ovčar banje, a svega dva kilometra je udaljen od Manastira Preobraženje. Ovaj manastir Maja i ja smo obišli prije nešto više od godinu dana i o njemu smo vam tada i pisali. A kao što sam već pomenuo, u ovom manastiru se zamonašio Gojko Stojčević i uzeo ime Pavle, po apostolu Pavlu. U Blagoveštenju je tokom Prvog srpskog ustanka zasjedao Sovjet, prva ustanička Vlada Srbije. Po arhitekturi crkve, manastir djeluje da je sagrađen u 12. ili 13. stoljeću, ali natpis iznad ulaza u crkvu otkriva da je podignut 1602. godine.
Na brdu iznad Blagoveštenja je Manastir Ilinje, posvećen proroku Iliji.
Na lijevoj obali Zapadne Morave, šest kilometara uzvodno, nalazi se Manastir Jovanje. Prema spisima Vuka Karadžića, Jovanje je bio lavra, iz koje se upravljalo svim manastirima Srpske Svete gore. (Vuk Karadžić je ovdje započeo svoje, nažalost, nedovršeno djelo „Opisanije srpski’ manastira“. Pored Vuka, pomenimo da je manastire pohodio i Joakim Vujić, otac srpskog pozorišta. I čuveni Feliks Kanic, njemački putopisac, bio je oduševljen Atosom Srbije, kako je i sam zvao ove manastire. Oduševila ga je priroda, Zapadnu Moravu nazivao je Srpski Nil, ali ponajviše su ga oduševili monasi predani i radu i molitvi.)
Iznad Manastira Jovanje nalazi se njegov metoh, Manastir Uspenje Presvete Bogorodice, koji je podigao 1939. godine vladika Nikolaj. Manastir je vidljiv sa svih strana Ovčarsko-kablarske klisure.
Još dva kilometra uzvodno smješten je Manastir Nikolje. U porti ovog manastira nalazi se konak koji je sagradio Miloš Obrenović i koji i danas nosi njegovo ime. On se upravo u ovom manastiru skrivao od Osmanlija, a konak je sagradio u znak zahvalnosti. Inače, čuveno je Nikoljsko jevanđelje iz 14. vijeka, koje pripada bosanskim rukopisima srpske redakcije. Nalazilo se u manastirskoj riznici, a kasnije je prebačeno u Narodnu biblioteku. Ukradeno je iz Narodne biblioteke u Beogradu u toku Prvog svjetskog rata, a danas se nalazi u kolekciji Čester Biti u Dablinu, u Irskoj.
Za kraj naše priče o manastirima Srpske Svete gore pomenimo da su manastiri Nikolje, Svete Trojice, Sretenje i Blagoveštenje proglašeni za spomenike kulture od velikog značaja. U literaturi se pominje još i Manastir Svetog Georgija, koji je vjerovatno bio na jugoistoku Ovčara, a čiji pečat se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.
Ali, to još nije bio kraj naše misije… Još u subotu, tokom svečane akademije, sreli smo Majinog druga, ljubitelja lijepe riječi, posvećenog i pravoslavnoj vjeri, poznatog čačanskog fotografa Dušana Miloševića Čelovjeka, koji je od zanata odavno napravio umjetnost. On je bio zvanični fotograf akademije „Dani patrijarha Pavla“.
Dogovorili smo se da nas povede do svog rodnog sela, u kome je Milošević sagradio, odnosno renovirao i dogradio kuću, kao i svoj umjetnički studio. U kući je sve, sem samog studija, urađeno zaista u etno-stilu, poštujući tradiciju kraja. Dušan, naravno, živi u gradu, ali svakodnevno je i ovdje da bi se nadisao vazduha i uživao u prirodi. Ali da bi nahranio i jato koka nosilja, kojih ima oko stotinu. Selo je na obroncima planine Vujan, na pola puta između Čačka i Gornjeg Milanovca, ali kada se siđe s magistrale. Dušan nas je divno ugostio, ali i poveo u tek nekoliko kilometara udaljeni Manastir Vujan.
Manastir je smješten na šumovitoj (crnogoričnoj) padini pod vrhom planine Vujan. Nalazi se u ataru sela Prislonica. Muški je manastir sa svega nekoliko monaha. Potiče iz 13. stoljeća, smatra se da su i njega osnovali monasi s Atosa, mada ne spada u manastire Srpske Svete gore, pošto i nije u Ovčarsko-kablarskoj klisuri. Sadašnja Crkva Svetog arhiđakona Mihaila sagrađena je 1805. godine. Ktitor crkve bio je Nikola Milićević Lunjevica. On je u njoj po vlastitoj želji i sahranjen, ali tek 1902. godine, šezdeset godina nakon smrti, a sahranila ga je, odnosno prenijela njegove ostatke, njegova unuka, srpska kraljica Draga Obrenović. U crkvi se čuvaju mošti vujanskih svetitelja, a tu je položeno i tijelo junaka Drugog srpskog ustanka, Lazara Mutapa. U manastirskoj riznici se čuva i drveni krst sa urezanim raspećem, rad patrijarha Pavla, a replika se nalazi i u samoj crkvi. Upravo je ovdje kao iskušenik boravio Pavle, kada se liječio i izliječio od teške upale pluća, u atomskoj banji Gornja Trepča, udaljenoj četiri i po kilometra, ali i u molitvama u Manastiru Vujan, čija priroda i sama djeluje kao vazdušna banja.
Čačanski kraj izuzetno je bogat duhovnim i kulturnoistorijskim blagom, a mi smo vam i ovaj put prikazali samo mali dio toga. A ono još bitnije, na svim ovim svetim mjestima ne morate biti čak ni vjernik da biste osjetili čistotu i naročit, apsolutni mir.
_____________________________________________
