In memoriam: Ivan Ivanji

Ivan Ivanji, čovek čija neverovatna biografija ne bi mogla da stane u 26 romana koliko je napisao, preminuo 9. maja– na dan pobede nad fašizmom.

Mnogo više od pukog svedoka vremena tog Hobsbaumovog kratkog dvadesetoga veka, njegovo delo je značajno uticao (i nastaviće da utiče) i kroz decenije dvadest i prvog veka. Marljiv i predan radu, praktično da ne postoji književni žanr u kome nije stvarao, pa je tako autor mnogih romana, zbirki poezije, pripovedaka, eseja, drama, kolumni…

Uz to je bio jedan od najznačajnijih prevodilaca na ovim prostorima, prevodeći ujedno i najveća književna dela svog doba, kao i tokom zvaničnih poseta političara sa nemačkog govornog područja. Međutim, malo je poznato da je tokom svog burnog života jedan kraći period proveo i u Čačku.

Po povratku iz nacističkog logora u tek oslobođenu zemlju, Ivan Ivanji odlazi u Novi Sad gde završava arhitektonski smer u Srednjoj tehničkoj školi. Iako je u mladosti pisao pesme, njegovi tadašnji planovi bili su daleko od sveta književnosti. Namera je bila da završi Arhitektonski fakultet na kome će ostati da predaje nacrtnu geometriju kao, kako je jednom prilikom rekao– filozofiju prostora.

Ali nakon završene srednje škole 1948. i po završetku pedagoškog kursa, postavljaju ga odmah za nastavnika u beogradskoj Srednjoj tehničkoj školi. Jednom prilikom je rekao kako je bilo pomalo jezivo da on kao devetnaestogodišnjak predaje deci od šesnaest-sedamnaest godina.

Tokom godinu i po dana nastavničkog posla u Beogradu redovno dolazi i kao nastavnik u Čačak „na ispomoć“, gde predaje građevinske konstrukcije, nacrtnu geometriju i tehničko pismo. Kako je rekao u jednom intervjuu, Čačku je bila potrebna ispomoć jer su pohapsili neke profesore, a pošto je to period nakon rezolucije Informbiroa nije teško pretpostaviti zbog čega.

Zanimljivo je da u istom periodu, zbog sličnog posla, u Čačku boravi i poznati slikar Leonid Šejka. Šejka nakon završene Srednje tehničke škole 1949. prvo zaposlenje pronalazi kao šef gradilišta hotela „Morava“. Međutim, priroda posla, kao i život u provinciji ne odgovaraju Šejkinom umetničkom temperamentu, pa se on prvo povlači u sebe kroz pisanje i slikanje, čemu je svedočio Mihailo Đoković Tikalo, a potom daje otkaz i odlazi na studije slikarstva u Beograd.

Svoj posao, kao i život između Beograda i Čačka, slično doživljava i Ivan Ivanji kada prvo sa svojim učenicima dramatizuje poemu Jama Ivana Gorana Kovačića, a potom započinje prevod iste poeme na nemački. Sasvim je izvesno da je jednim delom na prevodu radio i u našem gradu.

Konačno odustaje od nastavničkog poziva i sa završenim prevodom odlazi u Beograd u potrazi za nekim ko bi ga objavio. Prijatelji ga upućuju na Oto Bihalji Merina, impozantnu figuru jugoslovenske umetnosti, ali i čoveka koji je perfektno govorio nemački. Oto Bihlaji mu upućuje čudnu kombinaciju komplimenta i kritike, ističući da je Ivanjijev nemački jezik, jezik jednog Getea i Šilera, ali da taj jezik Nemci više ne govore zbog čega prevodu Jame nedostaje savremenosti.

Preporučuje mu da čita Brehta i pozajmljuje mu njegove drame koje još uvek nisu objavljene u Jugoslaviji. Ali uprkos tome, Bihalji Merin prepoznaje nešto u mladom Ivanu Ivanjiju pa ga ujedno preporučuje Čedomiru Minderoviću koji je tada bio sekretar Saveza književnika.

Ujedno Ivanji postaje novinar lista Omladina čime započinje i novinarsku karijeru. Izlaze mu zbirke poezije, a 1954. prvi roman Čoveka nisu ubili, prvi roman na našim prostorima koji se bavio temom holokausta. Time je započela jedna od najplodonosnijih književno-prevodilačkih karijera, a moguće da do toga ne bi došlo da nije bilo dosadnog nastavničkog posla na relaciji Beograd-Čačak.

M. M. Ćurčić

____________________________________________________