Joj, Moravo

Pre tri godine portal Ozon pres je, uz finasijsku podršku Ministarstva kulture i informisanja, realizovao medijski projekat pod naslovom „Zapadna Morava – slika i prilika nebrige i neodgovornosti„, sa ciljem da se ukaže na alarmantno stanje u kome se decenijama unazad nalazi Zapadna Morava koju Čačani često nazivaju svojim morem.

Nažalost ni naš projekat, ni stalna upozorenja stručnjaka, nisu dala nikakv efekat kada je reč o reakcijama nadležnih institucija, ali ni kada je u pitanju svest građana koji uprkos relevantnim podacima svesno ili nesvesno odbijaju da prihvate činjenicu da je voda Zapadne Morave u toj meri zagađena da se kupanje u njoj slobodno može porediti sa kupanjem u kolektoru otpadnih voda.

Od 2016. godine kada je Ozon pres realizovao ovaj projekat situacija se znatno pogoršala o čemu svedoči i permanentno izlivanje ulja i masti u rečicu Lupnjaču, odnosno Jezdinski potok, pritoku Zapadne Morave, a da se do dana današnjeg nadležni nisu usaglasili oko toga ko je zagađivač, mada mnogi Čačani prstom upiru u Kompaniju Sloboda, što je pre nekoliko dana konačno potvrdio i gradonačelnik Čačka, doduše tvrdeći da je Sloboda krivac samo za poslednje registrovano zagađenje.

Budući da tekstovi objavljeni u sklopu projekta „Zapadna Morava – slika i prilika nebrige i neodgovornosti“ ni posle tri godine nisu ništa izgubili na aktuelnosti redakcija Ozon presa je odlučila da neke od njih ponovo objavi kako bi javnost stekla uvid u pravo stanje u kome se nalazi Zapadna Morava.

Zapadna Morava je za čačanski kraj oduvek predstavljala žilu kucavicu, i nešto o za šta je svaki Čačanin emotivno vezan i o čemu sa ponosom govori tvrdeći da u Srbiji ne postoji lepša reka.

Zapadnu Moravu formiraju Golijska Moravica i Đetinja u polju Tašti, istočno od Požege, gde se pre spajanja sa Golijskom Moravicom u Đetinje uliva reka Skrapež. Mereno od izvora Golijske Moravice, Zapadna Morava je dugačka 308 km, dok je dužina same Zapadne Morave 208 km. Svojim tokom od zapada prema istoku Zapadna Morava razdvaja Šumadiju od južnih krajeva Srbije. Između planina Ovčar i Kablar reka probija Ovčarsko-kablarsku klisuru u kojoj su pedesetih godina prošlog veka izgrađene dve hidroelektrane koje formiraju veštačka jezera Ovčar Banja i Međuvršje. Posebnu draž ovom delu toka Zapadne Morave osim veličanstvenih meandara daju i brojni manastiri izgrađeni u klisuri na obroncima Ovčara i Kablara, zbog čega je klisura dobila ime Srpska Sveta gora.

Srednji tok Zapadne Morave se proteže kroz čačansku kotlinu čiji početak obeležava brana i sezonsko veštačko jezero Parmenac koje predstavlja deo sistema za navodnjavanje područja između Parmenca i Katrge koje odlikuje izuzetno razvijena poljoprivredna, odnosno povrtarska proizvodnja. U ovom delu toka u Zapadnu Moravu se sa leve strane ulivaju Kamenica, Čemernica, Bresnička reka, Lađevačka reka, dok se sa desne strane u nju ulivaju, Lupnjača, Loznička, Atenička, Trnavska, Zablaćka reka… U svom srednjem toku, odnosno Zapadnom Pomoravlju,  Zapadna Morava meandrira i često plavi priobalje zbog čega je većina većih mesta poput Goričana, Lađevaca, Mrčajevaca…  formirana dalje od reke.

Zapadna Morava kod Kruševca

Između planine Kotlenik i regije Gruža (severno) i planine Stolovi (južno) na obalama Zapadne Morave prostire se grad Kraljevo, a u kraljevačkom predgrađu Ratina u Zapadnu Moravu se uliva Ibar. Na prostoru između Gledićkih planina i Goča nalazi se Vrnjačka Banja, najpoznatija srpska banja i nekadašnji industrijski centar Trstenik u čijoj blizini je, jedan od brojnih spomenika srpske srednjovekovne kulture i duhovnosti, manastir Ljubostinja. Medveđa, Velika Drenova, Kukljin, Jasika, Bošnjane, Globoder, grad Kruševac sa predgrađima, Pepeljevac, Parunovac i Čitluk nalaze se između regija Temnić i Rasina, Severno od Stalaća, sastaju se Zapadna i Južna Morava i formirajući Veliku Moravu.

Ovčarsko-kablarska klisura i veštačka jezera Ovčar Banja i Međuvršje jedinstvenom florom i faunom svakako su nešto što Zapadnoj Moravi i celom ovom delu Srbije daje poseban pečat. Osim što predstavlja jedinstveno prirodno područje Zapadna Morava odnosno Zapadno Pomoravlje, predstavljaju i ekonomski najrazvijenije područje u odnosu na područja Južne i Velike Morave. Pa ipak nažalost, svakodnevno smo u prilici da se uverimo kako se ovo jedinstveno područje od spomenika prirode polako ali sigurno pretvara u spomenik ljudskom nemaru i neodgovornosti. Odnosno da se Zapadna Morava, nekada čista reka, vremenom pretvorila u kolektor otpadnih voda, dok se na njenim obalama iz godine u godinu formira sve veći broj divljih deponija, što sve skupa nameće pitanje:

–Ima li nade za Zapadnu Moravu i njen sliv?

Odnosno da li će uskoro naslov na daleko čuvene pesme „Oj Moravo“ glasiti „Joj, Moravo“!

_______________________________________________________________________