Ovčarsko kablarska klisura – dragulj Zapadne Srbije

Zapadnoj Moravi i njenom slivu, jedinstvenom području i kada je reč o kulturno – istorijskom nasleđu, ali i prirodnoj sredini, poseban značaj daje Ovčarsko-kablarska klisura koja je svojevremeno proglašena zaštićenim područjem.

– Retki su prostori u nas sa posebnim prirodnim i spomeničkim vrednostima, a da se nalaze duž neke značajne saobraćajnice. Obično, prosecanje trase puta ili pruge označava da je njihova neposredna okolina pristupačna i dostupna čoveku. To je najčešće značilo i početak degradacije tih prostora. Jedan od retkih i srećnih izuzetaka je Ovčarsko-kablarska klisura. U Srbiji je to slučaj još samo sa Sićevačkom klisurom. Ova prva nalazi se na našem najznačajnijem uporedničkom saobraćajnom pravcu, što omogućava veliki tranzit ne samo roba, već i turista. Blizina velikih gradova i značajnih turističkih motiva, kao što su neki nacionalni parkovi i poznate banje, izuzetno su pogodni za razvoj turizma na području klisure i prezentaciju njenih vrednosti. Utoliko pre što je udaljenost pomenutih turističkih i lečilišno-rekreativnih centara takva da omogućava organizaciju polu ili celodnevnih izleta do klisure. Putna mreža, svojom razvijenošću i kvalitetom, dobrim delom tome pogoduje. Ima u Srbiji i dubljih, i dužih, i vrletnijih i onih koje su više nalik kakvom procepu u steni, ali je malo onih koje su toliko poznate kao što je klisura Zapadne Morave usečena između Kablara i Ovčara. Nije nam poznato da je neka veća klisura u Srbiji ukrašena sa tako izraženim uklještenim meandrima – navodi se u Studiji zaštite Ovčarsko-kablarske klisure koju je 1998. godine objavio Zavod za zaštitu prirode Srbije.

Osim što Ovčarsko-kablarsku klisuru odlikuje izizetno bogatstvo biljnih i životinjskih vrsta, zbog čega ovo područje ekolozi i biolozi označavaju i kao prirodni rezervat, ovaj deo Srbije ima i značajnu kulturno-istorijsku vrednost, a što je sve skupa i iniciralo odluku o njegovoj zaštiti.

Naime, nijedna klisura u Srbiji ne krije u sebi toliki broj uglavnom očuvanih srednjovekovnih manastira, koji se po kulturnom i duhovnom značaju, kao i umetničkoj vrednosti svrstavaju odmah iza fruškogorskih manastira. Sve ovo uticalo je da još 1964. godine bude urađen i prezentovan Projektni program za uređenje i zaštitu Ovčarsko-kablarske klisure i planine Jelice, koji nije zaživeo.

Manastir Blagoveštenje

– Pored prirodnih i spomeničkih vrednosti, zaštita je bila neophodna i zbog sve izraženijih procesa degradacije ovog prostora. Do danas, oni su poprimili takve razmere da ih je teško kontrolisati, a neke od posledica nije više moguće popraviti. Izvesno je da je klisura bila izvan glavnih saobraćajnih tokova i da je banja bila jedino naseljeno mesto. U kasnijim vremenima dolazi do formiranja snažne monaške zajednice, no promene u klisuri postaju intenzivne tek probijanjem trase puta i pruge. Time je klisura u celini postala prohodna, a njena prirodna bogatstva dostupna. To se pre svega odnosi na šume koje se eksploatišu često na neprimeren način (čista seča i dr.). Konačna izmena ukupnog lika klisure odigrala se formiranjem akumulacije, čime su znatne površine potopljene, a u klisuri se pojavio potpuno novi element prostora – veštačko jezero. Dve betonske brane, mreža dalekovoda, izmenjen ekosistem klisure i njen ukupan izgled samo su neke od tih promena. Od brojnih manastira, dva su izmeštena, a saobraćajnice, posebno za motorni saobraćaj, postaju vrlo frekventne. Izgradnjom velikog broja vikend objekata, sa svim obeležjima stihijskog i nekontrolisanog procesa, zauzimaju se sve lokacije pogodne za to. Neplanska izgradnja, siromašniji biljni i životinjski svet, brojni infrastrukturni sistemi, dve akumulacije i brane i vrlo gust tranzitni saobraćaj, u značajnoj meri su doveli do izmene ukupnog lika klisure, kao i ne malih zagađenja pojedinih delova životne sredine ili njihove degradacije – naznačeno je u Studiji zaštite Ovčarsko-kablarske klisure.

Tekst je deo projekta „Ovčarsko-kablarska klisura zaštićeno prirodno dobro ili izvor korupcije“.

Projekat se realizuje je u okviru Programa malih medijskih grantova koji finansira Ambasada SAD, a administrira Media i Reform Centar Niš.  Stavovi, mišljenja i zaključci izneseni u projektu nužno ne izražavaju stavove MRCN i Ambasade SAD već isključivo autora.

_____________________________________________________________