Prvi popis stanovništva iz 1834.

Ukupan broj stanovnika 1834. u Beogradu i 17 okruga prema prvom ikada zabeleženom popisu u tada Kneževini Srbiji bio je 678.192, objavljeno je danas u publikaciji RZS “Popisi stanovništva u Kneževini Srbiji 1815-1882”.

Najviše stanovnika, prema prvom popisu, bilo je u Požarevačkom okrugu 73.239, Valjevskom 54.129, Užičkom 51.098, Kragujevačkom 49.934 i Šabačkom 49.360, dok su više od 40.000 “duša” imali i Krajinski, Jagodinski i Čačanski okrug.

Beogradski je tada imao svega 38.057 stanovnika, ali je Beograd kao varoš imao 7.033 stanovnika što je u to vreme bilo dovoljno da današanja prestonica bude najmngoljudnija varoš u Srbiji. Iza su bili Šabac i Požarevac.

Jedan od podataka sa prvog popisa je i taj da je 1834. godine svega 6,2 odsto stanovnštva živelo u varošima, odnosno gradovima.

Kneževina Srbija je postojala od Drugog srpskog ustanka 1815. do proglašenja Kraljevine Srbije 1882. godine. Deo Osmanskog carstva ostala je do 1878, kada je, posle Berlinskog kongresa, formalno dobila nezavisnost. Kneževinom su uprvaljale najpre dinastaija Obrenović koja je na vlasti bila do 1842, i kasnije posle 1958. U međuvremenu, vladar Kneževinom bio je Aleksandar Karađorđević.

U prvoj knjizi Državopisa Srbije, navodi se u publikaciji RZS, procena je da je broj žitelja Srbije za 1804. i 1820. približno bio isti i iznosio je oko 500.000 “duša”.

Prvi popis naredio je knez Miloš 1815, a dao je da se popiše koliko “ženjenih muškaraca” ima za plaćanje poreza i koliko je muških starijih od sedam godina za plaćanje harača. Drugi popis urađen je 1818. i po njemu je u 12 nahija, bilo 45 knežina, 1.395 naselja, 51.344 domova, i više od 115.000 “haračkih glava”.

Međutim, nakon što je Srbija stekla autonomni položaj u okviru Osmanskog carstva prvi popis ljudstva je onaj iz 1834, kada je ukinut feudalizam. Popis je, osim ljudstva, obuhvatio i kuće, livade, njive, vinograde.

“Popisane su sve porodice, sa naznakama da li imaju ili nemaju kuću. Pojedinačno su popisana sva muška lica, njihove godine starosti, bračno stanje i srodstvo. Zanimanja popisanih lica razvrstana su u šest grupa – sveštenici, činovnici, ostali narodni službenici, trgovci, zanatlije i zemljoradnici”, ističe se u rukopisu RZS.

Za svako popisano stanovništvo naznačeno je i da li je poreski obveznik ili plaća harač, a ovo je bio i prvi popis kojim je obuhvaćeno žensko stanovništvo, ali i jedini koji je imao podatke o tome ko je sposoban za vojsku, a ko ne.

Prvim popisom nije obuhvaćeno ni tursko ni romsko stanovništvo. Prvi popis stanovništva pokazao je i da su stanovnici Srbije imali 397.893 plugova oranja, te 12,5 miliona stabala šljiva.

Drugi i treći popis ljudstva u Srbiji sporovedeni su 1841. i 1844. godine, oba je sproveo knez Mihajlo, ali se oba smatraju nepotpunim jer nije obuhvaćen Beograd.

Zvaničan broj stanovnika 1841. bio je 828.895, Požarevački okrug i dalje je najnaseljeniji i 12 godina posle prvog popisa u njemu je živelo 98.927 stanovnika, dok je Beogradski imao 48.001 stanovnika.

U Rečniku geografijsko-statističnom Srbije koji je napisao Jovan Gavrilović navodi se da je “u Srbiji 1844. bilo 825.783 Srba, 15.161 Turaka, 1.368 Jevreja, 900 stranaca i 6.074 Cigana, ukupno 849.286 duša”.

U napomeni je navedeno i da u broj Srba ulaze i Vlasi, a najveća varoš je Beograd u kom je 2.420 kuća i 18.610 stanovnika.

Sledeći, četvrti popis, bio je pouzdaniji od prethodna dva i te podatke je 1946. objavio Gavrilović kao dopunu svom Rečniku.

Prema tom popisu, stanovništva u Kneževini Srbiji bilo je 892.315, od čega 433.000 žena, 180.196 oženjenih i 279.119 neoženjenih muškaraca i 7.468 stranaca. Prema procenama objavljenim u trećoj svesci Državopisa Srbije ukupan broj stanovnika u Srbiji 1846. bio je 913.160, a osam godina kasnije broj stanovnika povećao se na 998.919.

Prvi put broj stanovnika u Srbiji je prešao milion prema popisu iz 1859. godine. Stanovnika je tada, bez Roma, bilo u Srbiji 1,078 miliona, 556.785 muškaraca i 521.496 žena.

Pregled popisa po zanimanjima objavljen je tek 1866. i tada je u Srbiji bilo 1,1 milion poljoprivednika, dok se svim ostalim zanimanjima ukupno bavilo 121.000, zanatalija je bilo manje od 65.000, a trgovaca manje od 19.000 . Broj učenika u osnovnim školama bio je 17.530, od čega svega 2.081 žena i više od 79.000 vojnika.

Za 40 godina od prvog popisa, broj stanovnika se udvostručio, bilo ih je 1,3 miliona, a 1874. u Srbiji je bilo pismeno svega 6,7 odsto stanovništva.

Prema popisu iz 1948. broj stanovnika Srbije bio je 6.527.583 stanovnika, 1953. je bio 6.978.119.

Kada je stanovništvo popisivano 1961. kada je Srbija imala 7.641.962 stanovnika.

Deset godina kasnije 1971. Srbija ima 8.446.726 stanovnika, a 1981. čak 9.313.686 stanovnika.

Na popisu rađenom 1991. Srbija broji 7.576.837, a 2002. ima 7.498.001 bez Kosova i Metohije.

Poslednji popis obavljen je 2011. kada je Srbije imala 7.186.862 stanovnika bez KiM.

Kompletnu publikaciju o prvom popisu stanovništva u Kneževini Srbiji objavio je na svom sajtu Republički zavod za statistiku.