Danak lošim navikama i nemaru

Nesporna je činjenica da se u Srbiji, poslednjih decenija, zaštiti životne sredine i njenom značaju posvećuje mnogo veća pažnja nego što je to bio slučaj šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, međutim, uprkos brojnim zakonskim propisima koji za cilj imaju uređenje ove oblasti, svakodnevno smo u prilici da se uverimo da je ekološka svest u Srbiji i dalje na izuzetno niskom nivou. Bilo da je reč o sprovođenju strategije upravljanja otpadom, bilo da je reč o odnosu običnih građana prema zaštiti prirode, a što, u ne tako dalekoj budućnosti, može imati nesagledive posledice. Brojni ekološki problemi nastaju zbog pogrešne koncepcije i sistema upravljanja otpadom, koji nije ekološki zasnovan i koji onemogućava pravilno postupanje sa otpadom, što dovodi do ekološki štetnih posledica.
Koncepcija u kojoj se različite vrste otpada skupljaju zajedno i pomešane odlažu na deponiju je potpuno pogrešna. Na taj način dolazi ne samo do nemogućnosti ili znatnog poskupljenja odvajanja, odn. sortiranja i reciklaže (ponovne upotrebe), već i do onemogućavanja kontrole protoka materijala na deponijama. Ovakvim postupanjem gubi se prostor, uništava životna sredina, ugrožavaju postojeći prirodni resursi: zemljište, voda, vazduh i trajno gubi vrednost degradiranih materija koje propadaju u izmešanoj masi otpada. Rešenje problema je u odvojenom prikupljanju pojedinih komponenti otpada, što znači njihovu preradu u nove upotrebne oblike i izbegavanje velikog broja ekoloških problema.

Postupanje sa komunalnim otpadom u skladu sa ekološkim principima znači odvojeno prikupljanje komponenti i selekciju na mestu nastanka. Ovo omogućava maksimalni mogući povraćaj odvojeno prikupljenih komponenti u ponovnu upotrebu, kroz nove upotrebne oblike. Na ovaj način rešavaju se mnogi problemi, budući da za trajno odlaganje, tj. Deponovanje, ostaje tek jedna desetina otpada i to uglavnom bezopasnog i inertnog. Posebno treba izdvojiti problem komunalnog otpada sa opasnim karakteristikama, koji se, u ovakvoj koncepciji, mora kontrolisano čuvati, eventualno reciklirati ili uništiti.

Čvrsti otpad se redovno prikuplja i zbrinjava u okviru komunalnih delatnosti. Komunalne organizacije, putem odluka nadležnih gradskih ili opštinskih organa, moraju da stvore uslove koji će svim stanovnicima omogućiti primereno postupanje sa otpadom. Sadašnji način postupanja sa komunalnim otpadom u Srbiji ne odgovara aktuelnim ekološkim načelima, kriterijumima i standardima. Kod nas još uvek dominira zastareli, loš i ekološki štetan pristup odlaganja ukupnog nerazvrstanog otpada na običnim deponijama. Štete koje pritom nastaju su nemerljive i trajne, jer se zagađenje okoline najčešće ne može popraviti stotinama godina.

Čvrsti otpad se generalno može podeliti na tri osnovne kategorije: komunalni, industrijski i poljoprivredni. Svaki od njih može biti: inertan, neopasan ili opasan.

Komunalni čvrsti otpad se može dalje podeliti na:

– Rezidencijalni (stambeni) – koji se sastoji od ostataka hrane, papira, kartona, plastike, gume, tekstila, kože, baštenskog otpada, drveta, stakla, konzervi, aluminijuma i drugih metala, pepela, posebnog otpada (nameštaj, potrošna elektronika, bela tehnika, baterije, ulja i auto-gume) i opasnog otpada iz domaćinstva.

– Komercijalni (prodavnice, restorani, pijace, poslovne zgrade, hoteli, moteli, štamparije, razni servisi) – koji se sastoji od papira, kartona, plastike, drveta, ostataka hrane, stakla, metala, posebnog otpada (uključuje iste kategorije otpada kao u slučaju stambenog otpada) i opasnog otpada.

– Institucionalni (škole, bolnice, zatvori, administrativni centri) – koji je po sastavu sličan komercijalnom otpadu, s tim što uključujuje i medicinski otpad.

– Građevinski (nova gradnja, renoviranje i rušenje objekata) – koji sadrži drvo, čelik, beton, šut i druge materijale.

– Otpad sa javnih površina – koji čini otpad od čišćenja ulica i puteva, iz korpi za otpatke, sa plaža, od uređenja gradskog zelenila, sa drugih rekreacionih površina, kao i uginule životinje.

– Otpad iz postrojenja za pripremu vode i za obradu otpadnih voda – njega uglavnom čine različiti otpadni muljevi.

Postojeće stanje u lokalnim samoupravama Republike Srbije karakterišu nepouzdani i nepotpuni podaci o količini generisanja komunalnog otpada. Količine komunalnog otpada na godišnjem nivou su proračunate na osnovu merenja otpada u referentnim lokalnim samoupravama. Na osnovu rezultata tih merenja, može se reći da gradsko stanovništvo generiše prosečno 1 kg komunalnog otpada po stanovniku na dan, dok seosko stanovništvo prosečno generiše 0,7 kg otpada po stanovniku dnevno.

U Beogradu se dnevno generiše 1,2 kg otpada po stanovniku. U proseku, stanovnik Republike Srbije generiše 0,87 kg komunalnog otpada na dan (318 kg godišnje).

Industrijski čvrsti otpad nastaje u industrijskim proizvodnim procesima i po svojstvima i sastavu značajno se razlikuje od komunalnog otpada. Može biti inertan (neopasan) i opasan. U malim preduzećima gde nema opasnog otpada, najčešće ga možemo kvalifikovati kao: komunalni otpad (identičan kućnom otpadu), otpad koji nastaje čišćenjem javnih površina, ambalažni otpad nastao posle raspakivanja proizvoda (sve vrste omotnih materijala, kutija, posuda i sve ostalo što je u funkciji čuvanja, zaštite, reklame i prodaje proizvoda), elektronička i električna oprema i njihovi delovi.

Poljoprivredni čvrsti otpad nastaje na njivama, u povrtnjacima, voćnjacima, vinogradima, mlekarama, farmama i slično. Čine ga natruli otpadi hrane, biljni otpad i različiti opasni otpad. U Srbiji je veoma izražen problem zaštite životne sredine u seoskim sredinama zbog nasleđenih loših navika i starosti stanovništva. Komunalni standard sela i kvalitet zaštite životne sredine u mnogo čemu zaostaju za potrebama u tom smislu. Pošto selo brzo prihvata gradski način življenja, ishrane, odevanja, higijene, potrebe za tehničkim aparatima i slično, to zahteva i novo komunalno opremanje sela, a to podrazumeva: organizovano prikupljanje, selekciju i odvoz čvrstog otpada (bez biootpada), uređenje vodovodnih i kanalizacionih mreža, uređenje ulica i dr.

Nesistematično i neadekvatno postupanje sa otpadom predstavlja jedan od najvećih problema politike životne sredine u Srbiji. Ovakvo stanje, prevashodno, predstavlja posledicu neizgrađenog stava društva prema otpadu, nerazumevanja važnosti adekvatnog upravljanja otpadom i neshvatanja pozitivnih efekata ovog procesa. Trenutnu organizaciju upravljanja otpadom u Srbiji karakterišu: odsustvo svesti o značaju ovog procesa, neracionalna organizacija uz visoke troškove, slab kvalitet usluga i nedovoljna briga za okolinu. Integracija Srbije u Evropsku Uniju donela bi i obavezu usaglašavanja domaćih propisa sa pravnim okvirom EU, odnosno, prihvatanje evropskih standarda postupanja sa otpadom.

Projekat “Poljoprivreda, izvor hrane i zagađenja” sufinansiran je kroz javni konkurs od Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

_______________________________________________________________________