Đetinja neprestano preti

Tokom prethodnih deset i više godina reka Đetinja, koja sa Golijskom Moravicom u Požeškom polju formira Zapadnu Moravu, mnogo puta se našla na meti zagađivača, koji su po nepisanom pravilu ostali anonimni, uprkos činjenici da su otpadnim vodama nanosili neprocenjivu štetu ovoj prelepoj reci i njenom eko sistemu. Ako se u obzir uzme istraživanje koje je sproveo Marko Urošev, a po kome vode Golijske Moravice iz godine u godinu gube na kvalitetu usled zagađenja, a da je u priobalju Moravice lociran znatno manji broj industrijskih pogona, odnosno da u njenom slivu živi znatno manji broj stanovnika nego što je slučaj sa Đetinjom, onda je već na prvi pogled jasno u kojoj meri Đetinja predstvlja stalnu pretnju za Zapadnu Moravu i njen eko sistem.

Da strahovanja od posledica zagađivanja Đetinje nisu bez osnova, osim brojnih ekoloških akcidenata, svedoči i istraživački rad „Kvalitet vode reke Đetinje“ autorki Dragane Milijašević i Tamare Jojić Glavonjić, koji je 2009. godine objavio Geografski institut Jovan Cvijić.

Reku Đetinju u severnom delu Kremanske kotline formiraju Bratešina i Konjska reka sa Užičkim i Tomića potokom. Vodotokovi koji izviru na istočnim i jugoistočnim obroncima Tare. U najnižem delu Požeške kotline u Đetinju se uliva reka Skrapež, da bi nizvodno, sastavši se sa Golijskom Moravicom, Đetinja formirala Zapadnu Moravu.

– Površina sliva reke Đetinje iznosi 1.187,03 kvadratnih kilometara, dok je dužina toka 75,25 km. Glavne pritoke dolaze sa leve strane i tako se obrazuje asimetričan sliv – leva strana zahvata 71,4 odsto njegove celokupne površine.  Akumulacija „Vrutci“ izgrađena je 1987. godine i ima višestruku ulogu. Omogućava podmirivanje svih potreba grada Užica za vodom, sa teorijskom obezbeđenošću isporuke od 100 odsto. Zatim, značajno doprinosi zaštiti grada od poplava, jer je u akumulaciji rezervisan prostor koji može prihvatiti poplavni talas bez prelivanja preko brane. Osim velikog značaja u vodosnabdevanju grada Užica i naselja nizvodno od ovog grada, akumulacija ima izuzetan značaj u pogledu razvoja kupališnog, rekreativnog, izletničkog i sportsko – manifestacionog turizma. Prirodna svojstva vodnih ekosistema u novije vreme izložena su značajnim promenama, uslovljenim, pre svega, urbanim i industrijskim otpadnim vodama – navode u uvodnom delu istraživanja Dragana Milijašević i Tamara Jojić Glavonjić.

Đetinja u toku kroz grad    (Foto Facebook  Nikola Mitrović)

Kao i u slučaju ostalih reka u slivu Zapadne Morave i kada je Đetinja u pitanju najveće zagađivače predstavljaju velika naselja, Užice, Sevojno, Požega i industrijski pogoni smešteni na obalama ili priobalju reke.

– Najveća količina zagađenja organskog porekla, koja se pojavljuje kao glavni uzročnik narušavanja opšteg stanja kvaliteta voda, dospeva u reku sa otpadnim vodama iz naselja sa javnim sistemima kanalizacije. U svom gornjem toku reka dobija prva zagađenja, uglavnom organske prirode. To se, pre svega, odnosi na zagađenje Užičkog potoka od strane hotela „Omorika“ na Kaluđerskim barama. U naseljima Kremna i Bioska u Đetinju se uliva nekoliko septičkih jama, a u reku dospevaju i znatne količine raznih otpadaka (Marković, 1995). Užice, sa prigradskim naseljima Krčagovo i Sevojno, ima korektno izgrađenu kanalizaciju, koja obuhvata uglavnom celokupna područja naselja. Prikupljene otpadne vode sa područja grada gravitaciono se izlivaju direktno u Đetinju (ima oko 6 ispusta) ili u glavni kolektor. Veći deo prikupljenih otpadnih voda prihvata se glavnim kolektorom, koji se završava ispustom u reku u potezu Sevojna. Glavni kolektor čini okosnicu kanalizacione mreže… Do sada, prečišćavanje komunalnih otpadnih voda nije rešeno ni u jednom naselju. Aktuelnim generalnim urbanističkim planom usvojena je lokacija centralnog postrojenja za prečišćavanje na levoj obali Đetinje, na potezu naselja Gorjani, oko 11,5 km nizvodno od Užica (Grupa autora, 2007). – navodi se u istraživanju.

I kada je reč o reci Đetinji industrijske otpadne vode predstavljaju permanentnu oposnost po eko sistem i zdravlje, budući da sadrže čitav spektar štetnih supstanci, a posebnu opasnost predstavlja porast bakra i cinka u uzorcima vode.

Đetinja jezero Vrutci u vreme ekološkog ekcidenta

– Kao izvor zagađenja reke moraju se navesti i atmosferski talozi, spiranje sa uličnih površina, sve vrste otpada, spiranje sa obrađenih i neobrađenih poljoprivrednih površina. Značajan doprinos u zagađenju svakako ima poljoprivredna proizvodnja i tu se radi o rasutim izvorima zagađenja kod kojih se redukcja emisije zagađujućih supstanci ne može izvršiti građevinsko – tehnološkim uređajima, već prevashodno poštovanjem agrotehničkih mera. Uzvodno od Užica kvalitet vode je na prelazu I u II klasu, od Užica do Požege tok je izložen intenzivnom zagađenju i delimičnom samoprečišćavanju i kvalitet vode je u III, odnosno IV klasi. Uočava se degradacija rečnog ekosistema kroz grad Užice i nizvodno od njega – zaključuju Dragana Milijašević i Tamara Jojić Glavonjić u istraživačkom radu „Kvalitet vode reke Đetinje“ iz 2009. godine.

U međuvremenu umesto da se situacija popravi došlo je do novih ekoloških akcidenata zbog kojih je jedno vreme na snazi bila zabrana korišćenja vode iz akumulacije Vrutci, a ovog leta je zabranjeno i kupanje na gradskoj plaži u Užicu.

Tekst je realizovan u sklopu projekta “Zapadna Morava – biser prirode ili slika i prilika nebrige” koji sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja RS u skladu sa Konkursom za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2016. godini. Stavovi izneti u pomenutom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

_______________________________________________________