Divlje deponije, industrijske otpadne vode i kanalizacija

Ako se posmatra po broju pritoka, Zapadna Morava, mada spada u red manjih reka, svrstava se u red značajnih srpskih reka, zbog čega je njena zaštita u interesu ne samo opština i gradova kroz koje protiče ili koji joj gravitiraju, već društva uopšte. Slivno područje ima površinu od 15.849 km2. Zapadna Morava prima 85 pritoka, a među njima se posebno ističu Ibar, Rasina, Bjelica, Čemernica, Dičina i Gruža. Osim Ibra u veće pritoke Zapadne Morave se svrstava još i Gruža, čiji tok iznosi 62 kilometra.

Razvijenost hidrografske mreže Zapadne Morave najjasnije se uočava na primeru opštine Vrnjačka Banja, u kojoj ima oko 200 km potoka i rečica koje se slivaju u Zapadnu Moravu. Međutim, koliko je Zapadna Morava bogata pritokama, podjednako je “bogata” i kada su zagađivači u pitanju. Bukvalno od mesta nastanka pa do ušća kod Stalaća, gde sa Južnom Moravom formira Veliku Moravu, Zapadnu Moravu ugrožavaju divlje deponije, Industrijske otpadne vode i sanitarne vode, odnosno kanalizacija.           

Divlja deponija pored Zapadne Morave nedaleko od Vrnjačke Banje  (Foto-N1)

Prema  podacima na obalama Južne, Zapadne i Velike Morave registrovano je više od 1.000 divljih deponija, što na drugoj strani znači, kako procenjuju stručnjaci, da svako selo u Pomoravlju ima bar jednu divlju deponiju. Industrijske otpadne vode predstavljaju problem gotovo svih srpskih reka, budući da su industrijska postrojenja koja imaju sisteme za prečišćavanje u Srbiji prava retkost. Sa ovim problemom suočava se i Zapadna Morava koju podjednako ugrožava industrija koja otpadne vode direktno ili putem kanalizacione mreže ispušta u reke koje je formiraju ili njene pritoke kao što su Đetinja, Skrapež, Golijska Moravica, Ibar, Rasina… Naročito veliki problem sa industrijskim otpadnim vodama imaju Kraljevo i Trstenik, gde su locirane fabrike “Magnomhrom doo”, „FVK Kraljevo” „Kotlenik promet” ili  “Prva petoletka”.

Incidenati koji su se dogodili u slivu Zapadne Morave u poslednjih nekoliko godina:

– 22. avgusta 2006. godine zabeležen je pomor ribe ogromnih razmera u Zapadnoj Moravi i to u toku od dva kilometra između Ovčar Banje i manastira Nikolje.

– 28 maja 2007. godine Institut za zaštitu zdravlja Srbije utvrdio je da je tok reke Gruže kroz opštinu Knić zagađen.

– 30. jula 2007. godine došlo je do pomora ribe u reci Skrapež i to u dužini od 5 km, od centra Požege do ušća Skrapeža u Đetinju.

. – 02. oktobra 2008. godine Republička inspekcija za zaštitu životne sredine utvrdila je da je došlo do izlivanja 50 litara amonijaka u reku Bjelicu.

– 25. aprila 2009. godine došlo je do pojave velike količine bele pene koja je pokrila skoro celu reku Đetinju, u pojasu između dva mosta na Gradskoj plaži.

– 18. novembra 2009. godine u reci Čemernici, koja se u blizini Čačka uliva u Zapadnu Moravu, zabeležen je pomor ribe.

– 06. septembra 2010. godine potvrđena je opšte poznata činjenica zagađivanja reke Đetinje.

– 03. septembra 2011. godine došlo je do pomora ribe u reci Ibar.

– 30. jula 2013. godine dogodio se pomor ribe u reci Rasini.

– 12. avgusta 2013. godine došlo je do uginuća oko 3200 komada ribe (krkuša, klen, potočna mrena i uklija) u ribljoj stazi na brani mini hidroelektrane MH „Moravica“ u Ivanjici.

Posebno alarmantan podatak predstavlja činjenica da fabrike u okviru „Prve petoletke“ otpadne vode ispuštaju direktno u rečni  system, na šta ukazuju i rezultati hemijskih analiza po kojima otpadne vode iz pogona Petoletke sadrže velike količine sulfata i cinka. Sa ništa manjim problemom se suočava i Čačak, budući da se uzvodno od njega u Zapadnu Moravu, reke koje je formiraju ili njene pritoke, izlivaju vode iz ivanjičkih, ariljskih i firmi iz Guče i Lučana. Ništa manju opasnost, kada je reč o zagađenju Zapadne Morave, ne predstavljaju ni takozvane sanitarne vode, odnosno kanalizacija, putem koje se u reku, osim organskih materija, ulivaju i deterdženti i slične hemikalije koje predstavljaju opasnost po eko sistem.

Pored mineralnih i organskih materija koje su već bile prisutne u vodi čijom je upotrebom ova otpadna voda i  nastala,  ona još sadrži i značajne količine papira, sapuna, otpadaka od hrane, kao i velikog broja drugih otpadnih materija. Najveći deo zagadjivača domaće vode je organskog porekla i zbog toga je podložan za razvoj mikroorganizama koji se hrane mrtvim orgranskim  materijalom, a najveći problem predstavljaju seoska domaćinsta koja nisu priključena na kanalizacionu mrežu.

– Emisija zagađenja iz Užica, Požege, Arilja, Ivanjice, Čačka, Kosovske Mitrovice, Novog Pazara, Raške, Kraljeva, Vrnjačke Banje, Trstenika i Kruševca predstavlja dominantan izvor, pre svega, organskog zagađenja Zapadne Morave. Zbog toga je reka Zapadna Morava zagađena od samog početka, pa sve do ušća kod Stalaća – zaključuje Milan Glidžić, u okviru rada “Rasprostranjenost zagađivača u slivu Zapadne Morave”.

Tekst je realizovan u sklopu projekta “Zapadna Morava – biser prirode ili slika i prilika nebrige” koji sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja RS u skladu sa Konkursom za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2016. godini. Stavovi izneti u pomenutom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

________________________________________________________________