Joj Moravo: Đetinja neprestano preti

Pre tri godine portal Ozon pres je uz finasijsku podršku Ministarstva kulture i informisanja realizovao medijski projekat pod naslovom „Zapadna Morava – slika i prilika nebrige i neodgovornosti„ sa ciljem da se ukaže na alarmantno stanje u kome se decenijama unazad nalazi Zapadna Morava koju Čačani često nazivaju svojim morem. Nažalost ni naš projekat ni stalna upozorenja stručnjaka nisu dala nikakv efekat kada je reč o reakcijama nadležnih institucija, ali ni kada je u pitanju svest građana koji uprkos relevantnim podacima svesno ili nesvesno odbijaju da prihvate činjenicu da je voda Zapadne Morave u toj meri zagađena da se kupanje u njoj slobodno može porediti sa kupanjem u kolektoru otpadnih voda. Od 2016. godine kada je Ozon pres realizovao ovaj projekat situacija se znatno pogoršala o čemu svedoči i permanentno izlivanje ulja i masti u rečicu Lupnjaču, odnosno Jezdinski potok, pritoku Zapadne Morave, a da se do dana današnjeg nadležni nisu usaglasili oko toga ko je zagađivač, mada mnogi Čačani prstom upiru u kompaniju Sloboda, što je pre nekoliko dana potvrdio i gradonačelnik Čačka, doduše tvrdeći da je Sloboda krivac samo za poslednje registrovano zagađenje.

Budući da tekstovi objavljeni u sklopu projekta „Zapadna Morava – slika i prilika nebrige i neodgovornosti„ ni posle tri godine nisu ništa izgubili na aktuelnosti redakcija Ozon presa je odlučila da neke od njih ponovo objavi kako bi javnost stekla uvid u pravo stanje u kome se nalazi Zapadna Morava.

Djetinja u toku     Foto: Facebook Nikola Mitrović

Tokom prethodnih deset i više godina reka Đetinja, koja sa Golijskom Moravicom u Požeškom polju formira Zapadnu Moravu, mnogo puta se našla na meti zagađivača, koji su po nepisanom pravilu ostali anonimni. Ako se u obzir uzme istraživanje koje je svojevremeno sproveo Marko Urošev, a po kome vode Golijske Moravica iz godine u godinu gube na kvalitetu usled zagađenja, a da je u priobalju Moravice lociran znatno manji broj industrijskih pogona, odnosno da u njenom slivu živi znatno manji broj stanovnika nego je to slučaj sa Đetinjom, onda je već na prvi pogled jasno u kojoj meri Đetinja predstvlja stalni pretnju za Zapadnu Moravu i njen eko sistem.

Da strahovanja od posledica zagađivanja Đetinje nisu bez osnova, osim brojnih ekoloških akcidenta svedoči i istraživački rad „Kvalitet vode reke Đetinje“ autorki Dragane Milijašević i Tamare Jojić Glavonjić koji je 2009. godine objavio Geografski institut Kovan Cvijić.

Reku Đetinju u severnom delu Kremanske kotline formiraju Bratešina i Konjska reka sa Užičkim i Tomića potokom. Vodotokovi koji izviru na istočnim i jugiostičnim obroncima Tare. U najnižem delu Požeške kotline u Đetinju se uliva reka Skrapež, da bi nizvodno sastavši se sa Golijskom Moravicom Đetinja formirala Zapadnu Moravu.

– Površina sliva reke Đetinje iznosi 1.187,03 kvadratnih kilometara, dok je dužina toka 75,25 km. Glavne pritoke dolaze sa leve strane i ta ko je obrazovan asimetričan sliv – leva strana zahvata 71,4 odsto njegove celokupne površine.  Akumulacija „Vrutci“ izgrađena je 1987. godine i ima višestruku ulogu. Omogućava podmirivanje svih potreba grada Užica za vodom sa teorijskom obezbeđenošću isporuke od 100 odsto. Zatim, značajno doprinosi zaštiti grada od poplava, jer je u akumulaciji rezervisan prostor koji može prihvatiti poplavni talas bez prelivanja preko brane. Osim velikog značaja u vodosnabdevanju grada Užica i naselja nizvodno od ovog grada, akumulacija ima izuzetan značaj u pogledu razvoja kupališnog, rekreativnog, izletničkog i sportsko – manifestacionog turizma. Prirodna svojstva vodnih ekosistema u novije vreme izložena su značajnim promenama, uslovljenim, pre svega, urbanim i industrijskim otpadnim vodama – navode u uvodnom delu istraživanja Dragana Milijašević i Tamara Jojić Glavonjić.

Djetinja u toku kroz grad – Foto: Facebook Nikola Mitrović

Ko i u slučaju ostalih reka u slivu Zapadne Morave i kada je Đetinja u pitanju najveće zagađivače prestavljaju velika naselja, Užice, Sevojno, Požega i industrijski pogonbi smešteni na obalama ili priobalju reke.

– Najveća količina zagađenja organskog porekla, koja se pojavljuje kao glavni uzročnik narušavanja opšteg stanja kvaliteta voda, dospeva u reku sa otpadnim vodama iz naselja sa javnim sistemima kanalizacije. U svom gornjem toku reka dobija prva zagađenja uglavnom organske prirode. To se pre svega odnosi na zagađenje Užičkog potoka od strane hotela „Omorika“ na Kaluđerskim barama. U naseljima Kremna i Bioska u Đetinju se uliva nekoliko septičkih jama, a u reku dospevaju i znatne količine raznih otpadaka (Marković, 1995). Užice, sa prigradskim naseljima Krčagovo i Sevojno, ima korektno izgrađenu kanalizaciju, koja obuhvata uglavnom celokupna područja naselja. Prikupljene otpadne vode sa područja grada gravitaciono se izlivaju direktno u Đetinju (ima oko 6 ispusta) ili u glavni kolektor. Veći deo prikupljenih otpadnih voda prihvata se glavnim kolektorom, koji se završava ispustom u reku u potezu Sevojna Glavni kolektor čini okosnicu kanalizacione mreže… Do sada, prečišćavanje komunalnih otpadnih voda nije rešeno ni u jednom naselju. Aktuelnim generalnim urbanističkim planom usvojena je lokacija centralnog postrojenja za prečišćavanje na levoj obali Đetinje na potezu naselja Gorjani, oko 11,5 km nizvodno od Užica (Grupa autora, 2007) – navodi se u istraživanju.

I kada je reč o reci Đetinji industrijske otpadne vode, predstavljaju permanentnu oposnost po eko sistem i zdravlje budući da sadrže čitav spektar štetnih supstanci, a posebnu opasnost predstavlja porast bakra i cinka u uzorcima vode.

– Kao izvor zagađenja reke moraju se navesti i atmosferski talozi, spiranje sa uličnih površina, sve vrste otpada, spiranje sa obrađenih i neobrađenih poljoprivrednih površina. Značajan doprinos u zagađenju svakako ima poljoprivredna proizvodnja i tu se radi o rasutim izvorima zagađenja kod kojih se redukcja emisije zagađujućih supstanci ne može izvršiti građevinsko – tehnološkim uređajima, već prevashodno poštovanjem agrotehničkih mera.Uzvodno od Užica kvalitet vode je na prelazu I u II klasu, od Užica do Požege tok je izložen intenzivnom zagađenju i delimičnom samoprečišćavanju i kvalitet vode je u III, odnosno IV klasi. Uočava se degradacija rečnog ekosistema kroz grad Užice i nizvodno od njega – zaključuju Dragana Milijašević i Tamara Jojić Glavonjić u istraživačkom radu „Kvalitet vode reke Đetinje“ iz 2009. godine.

_____________________________________________________________