Moravica – nekada planinska suza, a danas

U kakvom stanju je reka Zapadna Morava kada je reč o zagađenju, rečitije od bilo čega, ilustruje podatak da se već posle nekoliko desetina kilometara od izvora Golijska Moravica, čiju čistoću su Ivanjičani i žitelji sela kroz koje protiče poredili sa suzom, budući da izvire i najvećim delom protiče kroz nedirnute predele planine Golija, suočava sa zagađenjm. Sve ono što je uzrokovalo zagađenje ostalih reka u Srbiji, industrija, neplanska i nekontrolisana urbanizacija, nemar i neodgovornost, dovelo je do toga da je voda Golijske Moravice danas daleko lošijeg kvaliteta nego što bi se to i moglo očekivati.

– Moravica izvire na visokoj i šumovitoj planini Goliji i teče prema severu do Požeške kotline gde se spaja sa Đetinjom. Ona predstavlja desnu sastavnicu Zapadne Morave. Površina sliva Moravice je 1.518 km2, a dužina reke iznosi 86,9 km… Sliv Moravice je veoma izdašan (12,2 l/s/km2), a kvalitet vode veoma dobar. Zato je veći deo njegovog sliva proglašen za rezervat površinskih voda za potrebe vodosnabdevanja naselja u budućnosti (Prostorni plan Republike Srbije,1996). Povećano korišćenje voda izaziva stalni porast količina otpadnih voda, koje posebno ugrožavaju raspoložive vodne resurse kvalitetnih voda. Najveći zagađivači voda u slivu su gradovi Ivanjica i Arilje sa pripadajućom industrijom. U Ivanjici, najvećem naselju u slivu Moravice, primarna mreža gradske kanalizacije (koja u velikom delu datira još iz Drugog svetskog rata) je dotrajala, uglavnom malog promera cevi, sa loše izvedenim spojevima, zbog čega se često zapušava. Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda ne postoji, kao i uređaji za prečišćavanje otpadnih industrijskih voda (drvna, tekstilna, metalska), tako da se gradska kanalizacija i industrijske otpadne vode grada, bez prethodnog prečišćavanja, sa velikim brojem izliva ispuštaju direktno u Moravicu. U pojedinim delovima grada nije ni izgrađen kanalizacioni sistem, te se otpadne vode ispuštaju u nehigijenske septičke jame i poniruće bunare i direktno u tok Moravice. Zbog toga Moravica, koja svojim tokom kroz Ivanjicu treba da pripada II klasi kvaliteta voda (Službeni glasnik RS, broj 5/68), na osnovu mikrobioloških analiza vrlo često istupa van okvira propisane klase (Prezentacija opštine Ivanjica, 2005) – navodi Marko Urošev u naučnom radu „Kvalitet voda u slivu Golijske Moravice“, koji je 2006. godine objavio Glasnik Srpskog geografskog društva.

Golija Vodopadi Izubre

Situacija, što se tiče zagađenja i zaštite Golijske Moravice, ništa nije bolja ni u Arilju, gde priroda i reka takođe plaćaju danak industrijalizaciji i urbanizaciji. Kao i u Ivanjici ni u ovom, drugom po veličini, gradu kroz koji protiče Moravica ne postoje postrojenja i uređaji za prečišćavanje niti industrijskih niti sanitarnih otpadnih voda koje se direktno ulivaju u vodotok. Međutim, kako upozorava Marko Urošev, nisu samo industrija i gradska kanalizacija ti koji ugrožavaju Golijsku Moravicu.

– Osim komunalnog zagađenja, na kvalitet voda utiče i zagađenje iz poljoprivrede (gajenje malina), tekstilne i metalske industrije. Po Vodoprivrednoj osnovi Republike Srbije iz 1995. godine i Ivanjica i Arilje bi trebalo da izgrade postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, tako da bi se voda tek posle mehaničkog i biološkog tretmana ispuštala u Moravicu. Uzimajući u obzir rezultate ispitivanja kvaliteta vode na stanici Gradina i izvorišta prvog ranga, moguće je predstaviti promene kvaliteta vode duž toka Moravice. Do Ivanjice Moravica pripada I klasi kvaliteta vodotoka, od Ivanjice preko Gradine i sve do ušća ona pripada II/III (II b), tj. kvalitet vode je na prelazu iz II u III klasu. Veliki Rzav je skoro na celoj dužini toka u I klasi, jedino posle ušća Malog Rzava, na ulazu u Arilje i kroz njega Veliki Rzav pripada II klasi. Pritoke Moravice, Lučka reka i Grabovica, pripadaju I klasi vodotoka ili su na prelazu iz I u II klasu – upozorava Urošev.

Golijska Moravica                    (Foto: srbijuvolimo)

Uvek kada se pomenu sistemi za prečišćavanje otpadnih voda nadležni kao opravdanje navode visoku cenu jedne takve investicije, svesno ili nesvesno zaboravljajući da značaj koji ovakva jedna investicija ima prevazilazi materijalna ulaganja u njenu ugradnju i održavanje. Istovremeno, kako ističe Marko Urošev, pozivajući se na iskustva razvijenih zemalja, zaštita voda bi morala da se temelji na zakonskoj regulativi koja bi ovu temu svrstala u domen zaštite životne sredine.

– Veliki značaj u zaštiti voda trebalo bi da imaju zakoni. Međutim, kod nas se oni retko poštuju, a kazne su izostavljene ili su premale. Zakon o vodama iz 1975. godine obavezao je sve korisnike u našoj zemlji da postave uređaje za prečišćavanje otpadnih voda do kraja 1978. godine (Gavrilović Lj., 1988). Ali, sve do danas, u praksi je urađeno veoma malo. Ni Zakon o vodama iz 1991. godine nije doprineo poboljšanju stanja vodnih resursa naše zemlje. Mnogi zakoni, uredbe i pravilnici su doneti još 70-ih i 80-ih godina prošlog veka (na primer: Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda iz 1968.), te su malo zastareli, jer se od tada stanje kvaliteta voda naše zemlje znatno promenilo. Položaj voda kod nas još uvek nije u potpunosti određen na relaciji vodoprivreda – zaštita životne sredine, za razliku od Evropske Unije gde se problematika voda jasno svrstava u domen brige o životnoj sredini – zaključuje Marko Urošev u naučnom radu „Kvalitet voda u slivu Golijske Moravice“, koji je 2006. godine objavio Glasnik Srpskog geografskog društva.  

Tekst je realizovan u sklopu projekta “Zapadna Morava – biser prirode ili slika i prilika nebrige” koji sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja RS u skladu sa Konkursom za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2016. godini. Stavovi izneti u pomenutom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

_________________________________________________________________