Nekada reka, a danas kolektor otpadnih voda

Povećanjem broja industrijskih pogona i naselja u donjem toku Zapadne Morave, na potezu od Kraljeva prema Stalaću, gde sa Južnom Moravom Zapadna Morava formira Veliku Moravu, raste i stepen zagađenja. Poput Ibra, koji do ušća u Zapadnu Moravu prima vode mnogih manjih vodotokova, od kojih je većina do te mere zagađena da je kvalitet njihove vode pao i ispod četvrte klase, i reka Rasina, koja se kod Kruševca uliva u Moravu, predstavlja stalnu pretnju za eko sistem Zapadne Morave.

Rasina

Sa tokom dugačkim 92 kilometara i slivom površine 981 kilometar kvadratni Rasina predstavlja jednu od značajnijih pritoka Zapadne Morave, kojoj u proseku daje oko devet metara kubnih vode u sekundi. Rasina na nadmorskoj visini od 1.340 metara, na padinama planina Goč i Željin, nastaje od Velike i Burmanske reke. Osim rečice Zagriže, koja se tekući sa Goča u Rasinu uliva sa leve strane, sve ostale pritoke dotiču sa desne strane, a najveće među njima su Graševačka reka i Blatašnica. Rasina se, kao i većina reka koje izviru na većim nadmorskim visinama, svrstava u bujične reke o čemu svedoči podatak da u aprilu raspolaže sa pet i po puta većom količinom vode nego u avgustu, zbog čega je na Rasini 1979. godine, da bi se ublažile bujice i zaustavio nanos koji reka prinosi, u Zlatarskoj klisuri izgrađena brana i akumulacija Ćelije.

Jezero Ćelije

Brojna naselja i industrijski pogoni na Rasini, gde kao i na većini srpskih reka nema postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, učinili su da se ova, po mnogim tvrdnjama zlatonosna reka, vremenom pretvori u kolektor otpadnih voda.

– Rasina, do ulivanja u  Zapadnu Moravu, ima 26 pritoka od kojih su najveće Lomnička, Nauparska, Gaglovska i Trmčarska reka, a analizom fito–hemijskih odlika njihova voda je između II i III klase. Prema podacima Geografskog instituta “Jovan Cvijić”, najveća koncentracija amonijaka, nitrata, hlorida i fenola bila je u Gaglovskoj reci, koja je tokom leta dospela u četvrtu klasu voda. Zavod za javno zdravlje u Kruševcu je zabeležio i jedan slučaj pomora ribe u Ribarskoj reci, što je do pre manje od dve godine bilo redovno stanje u Pepeljuši, koju je mahom zagađivala aleksandrovačka “Vino Župa”. Rezime je da su potoci u opštini Kruševac, a time i Rasina, kolektori fekalnih i otpadnih voda iz seoskih domaćinstava koja tu gravitiraju, jer su sela bez kanalizacione mreže. Osim toga Kruševac, kao i ostali srpski gradovi, nema centralni kolektor za preradu i prečišćavanje otpadnih voda. Planovi i pregovori o izgradnji kolektora traju dve decenije, a otpadna voda otiče u Zapadnu Moravu kao kolektivnu deponiju. Rasina je kod Majdeva prilikom poslednje analize bila hemijski ispravna, što je inače redak slučaj, mada je mikrobiloški i dalje neispravna i “izlazi” iz druge klase. Već od lokacije “Novo kupalište” počinje veće organsko zagađenje, a stanje kog Gaglova je već lošije, dok je kod Kupačke, Jablaničke, Nauparske i Lomničke reke bolje nego ranije. U Kobiljskoj reci ima amonijaka i deterdženta – još 2008. godine upozoravali su kruševački medicinski radnici, ekolozi i novinari koji su učestvovali u realizaciji medijskog projekta “Ekološki korak”, koji je realizovao Lokal pres.

Zapadna Morava kod Kruševca

Od tada je prošla nepuna decenija ali stanje, kada je reč o kvalitetu voda reke Rasine i njenih pritoka, se nije bitnije promenilo, zbog čega je u nekoliko navrata tokom poslednjih godina kruševački Zavod za javno zdravlje upozoravao Kruševljanje da je nepreporučljivo kupanje i u Rasini i u jezeru Ćelije.

Plaža na Rasini (Izvor RTK Vesna M.)

Kao i većina gradova i opština u slivu Zapadne Morave ni u Kruševcu nije urađen katastar zagađivača, pa su se kao i u sličnim slučajevima posle ekoloških akcidenata prijave podnosile protiv N.N. lica. Odnosno, zagađivači koji su u Zapadnoj Moravi i njenim pritokama izazivali ekološke incidente su ostali nepoznati i nekažnjeni.   

Tekst je realizovan u sklopu projekta “Zapadna Morava – biser prirode ili slika i prilika nebrige” koji sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja RS u skladu sa Konkursom za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2016. godini. Stavovi izneti u pomenutom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

_____________________________________________________________________________