Srbi spasli 520 savezničkih pilota

Formacije savezničkih aviona, dejstvujući na objekte neprijateljske teritorije, preleću našu zemlju. Iz oštećenih aviona posada se skakanjem spasava. Preduzmite potrebne mere da ih od neprijatelja sačuvate. Spaseni avijatičari iz svih krajeva biće vama upućeni. Pripremite njihovu zaštitu, snadbevanje i evakuaciju.

Ova naredba generala Dragoljuba Draže Mihailovića stigla je u januaru 1944. godine u štab Prvog ravnogorskog korpusa, koji je bio pod komandom poručnika Zvonka Vučkovića. Samo nekoliko dana kasnije spasena je prva grupa od 20 avijatičara koji su iz zapaljenog aviona iskočili na Zlatiboru. Oni su odmah evakuisani na prostor takovskog sreza.

Tada još niko nije slutio da će ova akcija ravnogoraca i meštana sela pod Suvoborom i okolini biti uvod u najveću savezničku akciju spasavanja u Drugom svetskom ratu, jer, zahvaljujući velikodušnoj pomoći lokalnog stanovništva, koji su žrtvovali sopstvene živote kako bi sakrili savezničke avijatičare, tom prilikom spaseno je 520 pilota i članova posade.

– Spaseni avijatičari su smeštani u kuće kod seljaka u Pranjanima u neposrednoj blizini Ravne gore. Na severoistočnoj strani sela nalazila se zaravan Galovića brdo. Na tom mestu, oko 800 metara dužine i 300 metara širine, odlučeno je da se podigne aerodrom. Više stotina ljudi, oko 200 volovskih kola, radili su punih meseca dana na pripremanju terena za aerodrom – ispričao nam je istoričar Istorijskog arhiva u Čačku Goran Davidović.

– To nije bio nimalo lak posao, budući da su u blizini od 30 do 40 kilometara bile nemačke vojne posade i postojala je stalna opasnost od njihovog upada. Bio je dovoljan samo jedan špijun pa da se sve otkrije, ali srpski narod je svim srcem bio uz zapadne saveznike. Radovi na aerodromu završeni su krajem aprila.

AMERIKA NIJE ZABORAVILAPROSTOR na Galovića brdu, koje je poslužilo avijatičarima kao pista, kasnije je nazvan - Aerodrom slobode i ratnog savezništva SAD i trupa generala Draže Mihailovića.Danas je ovaj aerodrom obična poljana, koja se od drugih jedino razlikuje po tabli koju su ovde pre nekoliko godina u znak zahvalnosti podigli preživeli američki avijatičari. Ipak, Amerikanci nisu zaboravili na velikodušnost Pranjanaca, pa je tako američka ambasada u Beogradu nedavno donirala veliku novčanu pomoć za rekonstrukciju ovdašnje seoske škole.

Tokom 1944. godine u Pranjane su, bežeći od nemačkog okupatora, stizali saveznički avijatičari iz gotovo svih krajeva nekadašnje Jugoslavije, ali i iz Rumunije, Bugarske, Mađarske… Pranjanci su u svojim kućama sakrivali po pet-šest pilota, tu ih hranili, oblačili… Pojedinci su ostali i više od šest meseci u ovom selu podno Suvobora.

– Bukvalno su se srodili sa nama. A onda su Pranjanci na Galovića brdu počeli izgradnju aerodroma. Dovlačili su volovskim kolima kamenje i kaldrmu, kako bi napravili stazu. Trajalo je to dugo, mesecima, od jutra do mraka. Kada je sve bilo spremno došli su avioni. Pamtim da su na rastanku svi plakali – pričao nam je svoja sećanja Velisav Janković, svedok dešavanja iz 1944. godine u Pranjanima.

Prva grupa evakuisana je 29. maja, oko 40 američkih i britanskih avijatičara. U naredna dva dana, 30. i 31. maja, evakuisana je celokupna britanska vojna misija koja je bila kod Vrhovne komande JVuO. Broj spasenih američkih avijatičara u julu 1944. godine iznosio je više od 200. Nekoliko dana pre najveće akcije spasavanja (10. i 11. avgust), kada je na Galovića Brdo sleteleo čak 16 transportnih aviona i odvezlo 252 američka avijatičara, general Draža Mihailović se obratio pilotima:

– Veza s vašom komandom u Fođi urodila je plodom, i vi ćete za koji dan biti daleko od nas. Daljina, ipak, neće oslabiti naše simpatije, jer nas za večita vremena vežu teški dani i zajednička stradanja, isti ideali i ista vera u pobedu dobra nad zlom…. Od svih savezničkih vojski u svetu, mi smo jedina koja se bori ne samo na jednom, čak ni na dva, već, nažalost, na tri fronta. Prvi je front protiv okupatora, silnog, svirepog i do zuba naoružanog, koji za svaku svoju glavu traži naših-srpskih-stotinu; drugi je protiv ustaša, koji su po zločinima prešli svoje gospodare, stavljajući pod nož sve što je srpsko: žene, decu, starce, sve bez razlike…; a treći front, najžalosniji i sada već najteži, to je front koji su sluge Crvene internacionale otvorile protiv nacionalne Jugoslavije, slabeći njene snage i pretvarajući nacionalni rat u građanski i istrebljenja. Dok mi podnosimo trostruke udarce, Saveznici nas napuštaju, a poslednjima još i pomažu…

Prilikom spasavanja avijatičara neretko su izbijale i borbe sa Nemcima, što je za ovaj narod bilo veoma rizično budući da je na snazi i dalje bila surova nemačka naredba da će se za jednog ubijenog nemačkog vojnika streljati 100 Srba. Ipak, ravnogorcima su saveznički avijatičari u tom trenutku ipak bili prioritet pa su se upuštali i u borbe sa okupatorima. Jednom prilikom krajem maja 1944. godine, kada je oboren jedan američki avion u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, došlo je do borbe ravnogoraca i Nemaca. Tada je poginulo deset ravnogoraca iz Dragačeva.

ODLIKOVANjE ZA DRAŽU

GENERAL Draža Mihailović posmrtno je odlikovan Legijom za zasluge od strane američkog predsednika Trumana, 29. marta 1948. godine. Truman je u obrazloženju za odlikovanje istakao i sledeće:

„Kroz neustrašive napore njegovih trupa, mnogo američkih vazduhoplovaca bilo je spaseno i vraćeno pod savezničku kontrolu. General Mihailović sa njegovim snagama, iako nije imao potrebno snadbevanje, vodio je borbu pod ekstremnim teškoćama i doprineo materijalno savezničkoj stvari i konačnoj savezničkoj pobedi.“

Orden je uručen Mihailovićevoj ćerki Gordani skoro 60 godina kasnije. Vašington, međutim, nikada nije dao dozvolu da se ovom srpskog generalu podigne spomenik u glavnom gradu SAD.

V. Ilić- M. Lopušina, Novosti