Vojvođansko slepo kuče može da izumre

Vojvođansko slepo kuče može da izumre ako se izgradi granična ograda između Mađarske i Srbije

Status i zaštita slepog kučeta u Panonskoj niziji već odavno stručnjacima zadaje glavobolje. Razlog tome je velika prostorna izolovanost populacija čiji jedinke su na izgled slične, ali ne mogu da se međusobno ukrštaju. To je praktično nemoguće iz razloga što slepo kuče vodi podzeman način života i živi gotovo isključivo na malim prostorima, na stepskim livadama i pašnjacima, u svojim dugim hodnicima, ne izlazeći ili vrlo retko izlazeći na površinu tla. Hrani se podzemnim delovima biljaka, a na svet donosi 1-4 mladunca. Slepo kuče zaista nema spoljne otvore za oči, iako se ispod kože nalaze male oči. Slično je i sa ušima. Ovakav način života doveo je i do genetskih razlika među prostorno odvojenim populacijama, koje sve više naučnika smatra posebnim vrstama. Onu koja živi u Bačkoj i Sremu naučnici zov vojvođansko slepo kuče, a naučni naziv joj je Nannospalax (leucodon) montanosyrmiensis. To je jedina endemska vrsta sisara u Vojvodini, što znači da ne živi ni na jednom drugom mestu na svetu! Ovako specifična životinja veoma je ugrožena stalnim rasparčavanjem i sve bržim nestankom staništa, iako je strogo zaštićena.

Slepo kuče

U Vojvodini ovaj glodar živi na dva međusobno veoma odvojena mesta. Prvo se nalazi u Subotičkoj peščari, oko 10 km severno od Subotice, a na samoj graničnoj liniji sa Mađarskoj, u zaštićenom području Predeo izuzetnih odlika „Subotička peščara“. Tu naseljava površinu od samo 20 ha, na kojoj živi oko 60 jedinki slepog kučeta. Sa druge strane granice, na području Ašothaloma i Kelebije, populacija živi na 6 lokaliteta na ukupno samo 16 ha, na kojima obitava oko 90 životinja (rezultati brojanja iz 2010). Glavni faktor ugrožavanja je sve brža izgradnja ljudskih objekata i poljoprivrednih imanja, povremeno preoravanje, a time i rasparčavanje preostalih povoljnih mesta, čemu ovaj glodar ne može da se prilagodi. Drugi lokalitet je pobrđe Fruške gore, u okolini Čortanovaca i Stražilova, gde populacija živi na samo 50 ha i broji oko 100 životinja. I ovde je glavni ugrožavajući faktor preoravanje staništa. Na Deliblatskoj peščari živi druga vrsta slepog kučeta, koja je takođe ugrožena.

Podaci stručnjaka alarmantno ukazuju da je populacija vojvođanskog slepog kučeta Nannospalax (leucodon) montanosyrmensis kritično mala. Ovo je jedina endemska vrsta sisara u Vojvodini. Živi specifičnim podzemnim načinom života na stepskim livadama u delu Subotičke peščare, kao i u okolini susednih naselja Kelebija i Ašothalom u Mađarskoj i gotovo i ne izlazi na površinu tla. Populaciju, koja je 2010. brojala samo 150 životinja, može da dovede do izumiranja ograda koja se gradi uzduž granične linije Mađarske i Srbije. Ona, smatraju stručnjaci, može da bude nepremostiva barijera za komunikaciju i reproduktivno povezivanje jedinki vojvođanskog slepog kučeta koje žive sa jedne, odnosno druge strane granice.

Za populaciju u severnoj Bačkoj, najavljena i započeta izgradnja ograde uzduž granične linije Mađarske i Srbije može da predstavlja nov, neočekivan i, izgleda, nepremostiv poblem. Česti su navodi da će ograda će biti visoka 4 m, i da se razmatra izgradnja asfaltnog puta sa strane prema unutrašnjosti Mađarske, te da će strana prema granici sa Srbijom biti opremljena bodljikavom žicom. Ukoliko se ova akcija ostvari, ona bi sasvim sigurno mogla da dovede do fizičke odvojenosti životinja koje žive oko granične linije, i ubrzala bi nestanak ove vrste, posebno imajući u vidu informacije da će se ispod ograde nalaziti  temelj koji će celom dužinom biti ukopan do dubine od 2 m u tlo. Razloge zbog kojih su stručnjaci koji se bave ovom vrstom uznemireni objašnjava dr Atila Nemet iz Istraživačke grupe za paleontologiju Mađarske akademije nauka, sekretar Grupe za zaštitu sisara Mađarskog ornitološkog društva. „Čini se da ni jedna životinja koja ne leti neće moći proe kroz ili ispod ograde. To se posebno odnosi na slepo kuče, koje kopa tunele najčešće na dubini od 10 do 140 cm. Čak i da pojedine jedinke nekada izađu na površinu, put može da predstavlja nepremostivu barijeru za njihovo kretanje, što smo dokazali u našim istraživanjima. Ranjivoj populaciji vojvođanskog slepog kučeta navedeni radovi svakako predstavljaju rizik za opstanak“, kaže Nemet. On, međutim, napominje da u toku izgradnje i nakon nje postoje rešenja koja eliminišu, ublažavaju ili kompenzuju moguće negativne posledice. Zbog toga su Mađarska akademija nauka i Mađarsko ornitološko društvo pozvali vlasti Mađarske da tokom ove akcije uzmu u obzir ekološke potrebe zaštićenih vrsta, među kojima je na posebnom mestu stepsko kuče.

Stanište i humka slepog kučeta

Pokrajinski zavod za zaštitu prirode neposredno je uključen u monitoring slepog kučeta u Predelu izuzetnih odlika „Subotička pščara“. Zajedno sa upravljačem ovog zaštićenog područja, JP „Palić-Ludaš“, i korisnicima prostora izborili smo se da upravljanje prostorima na kojima obitava ova ugrožena vrsta bude u skladu sa zakonskim ograničenima koja se tiču njene zaštite. Ipak, navedena nova potencijalna pretnja pokazuje da ni u zaštićenim područjima populaciji vojvođanskog slepog kučeta nije garantovana sigurna budućnost. Zato pozivamo sve one koji mogu da utiču na to, da se mogućnost komunikacije populacija ove i drugih kopnenih životinja preko granične linije trajno obezbedi i sačuva od ugrožavanja, posebno imajući u vidu da se državna granica prolazi kroz očuvane prirodne predele, i da se sa obe strane državne granice nalaze zaštićena područja. Naglašavamo da je još 1997. potpisan je zajednički ministarski protokol između dve države kojim je predviđeno da sva pogranična zaštićena područja u dve zemlje oko državne granice oko Subotice budu deo prekograničnog zaštićenog područja „“Köros-ér” (Rečica Kireš“), a na kome tek treba da se radi. Konačno, napominjemo da ograda može da bude barijera i za kretanje i opstanak mnogih drugih vrsta u pograničnom pojasu koje su zaštićene u obama državama, ali i na nivou Evropske unije.

Sve su ovo razlozi zbog kojih potsećamo da se u slučajevima kada radovi ili aktivnosti u prirodi na teritoriji jedne države mogu da imaju negativne efekte na životnu sredinu nateritoriji druge države, primenjuju odredbe Konvencije o proceni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu (Espoo konvenija), koju je Mađarska potpisala 11. jula 1997, a Srbij 18. decembra 2007. Smatramo da je u ovom slučaju neophodna nezavisna i objektivna procena uticaja navedenih radova na životnu sredinu, te da njihovo izvođenje može da bude realizovano samo u zavisnosti od rezultata procene, u skladu sa navedenom Konvencijom.

_______________________________________________________________________