Desanka Maksimović od lažnih optužbi za špijunažu do „jeretičkih“ stihova

.. Mihiz još 1965. godine ustvrdio: “Iz priče o starom carskom zakoniku izrasla je velika reč upućena svakom pa i ovom našem vremenu.”

U tom svetlu moglo bi se postaviti pitanje: da li je o optuženom za jeres onoga koji nije ni “dirao u boga”, o optuženom za jeres onoga koji je, kao mlad, nosilac “mišljenja detinjastog” – pevala pesnikinja koja je, uprkos velikom riziku, ostala prijatelj optuženog za staljinističku izdaju zemlje Radovanu Zogoviću,[9] posećivala u danima nemilosti optuženog za “desno” skretanje Milovana Đilasa? Da li je u tipu “jeretika” o kojima peva Desanka Maksimović prepoznavala svog streljanog zeta u tek oslobođenom od Nemaca Beogradu, deportovane iz Jugoslavije ruske emigrante koji posle Rezolucije Informbiroa 1948. nisu bili spremni da prihvate jugoslovensko državljanstvo, zlosrećne Golootočane koji su svesno ili iz naivnosti osporili primat Josipa Broza nad Staljinom, ili im je to samo, klevetom, pripisano, prepoznavala supruge uhapšenih informbirovaca koje su prisiljavane da se iz političkih razloga odriču svojih muževa, prepoznavala pripadnike bezbrojnih kategorija “desnih” i “levih” otpadnika – žigosanih pre i posle Drugog svetskog rata i na različite načine izopštavanih iz društva (“komunista”, “antikomunista”, “monarhista”, “petokolonaša”, “domaćih izdajnika”, “reakcionara”, “revizionista”, “frakcionaša”, “nacionalista”, “antititovaca”, “titovaca”, “patriota”, “stranih paćenika” i mnogih drugih)?

Logično bi bilo na ova pitanja dati potvrdan odgovor. Doduše, nemamo podatak da je sama Desanka Maksimović o tome nekada nešto izričito govorila. Međutim, srpski pesnik i antologičar Slobodan Rakitić je još daleke 1973. godine, uz tvrdnju da je “jedna od najznačajnijih, ako ne i najznačajnija knjiga u posleratnom srpskom pesništvu”, o knjizi Tražim pomilovanje Desanke Maksimović napisao: “Njen dijalog sa Dušanovim zakonikom, ma koliko bio pogled u istorijsko biće srpskog naroda, u njegovu kolektivnu svest, u jedan tek trenutak te velike istorije, sa svim njenim menama i tragičnostima, uzletima i padovima, ponorima i nebeskim prostranstvima, vazda između carstva nebeskoga i carstva zemaljskoga, jeste, s druge strane, snažna i složena slika našeg vremena.”[10]

Desanki Maksimović, razume se, nije bilo ni na kraj pameti da ovakvu njegovu ocenu bilo na koji način osporava. O tome koliko je odista knjiga Tražim pomilovanje bila i “složena slika našeg vremena” ne svedoči samo selektivni pristup Desanke Maksimović tekstu Dušanovog zakonika (izostavljanje odredbi o nasilnom vraćanju u pravoslavlje onih koji su prihvatili “latinsku jeres”), nego i zanimljivi akcenti u tumačenju te knjige kod pojedinih srpskih književnih kritičara šezdesetih i sedamdesetih godina XX veka. Oni kritičari koji su želeli da se sami ograde od eventualnih tumačenja da, hvaleći knjigu, bezrezervno podržavaju humanističku odbranu “jeretika” i u odnosu prema političkim otpadnicima savremenog društva, ili koji su, iz dobronamernosti, želeli da samu pesnikinju zaštite od takvih tumačenja – isticali su da “pomilovanje” traži upravo “naivna” pesnikinja, koja, razume se, na život ne gleda dovoljno “realno”, koja ispoljava neki odveć “idealistički”, “apstraktni humanizam”…

Jeretici u knjizi Desanke Maksimović „Tražim pomilovanje“, Miodrag Sibinović

FB stranica U ime naroda za slobodnu Srbiju