Stevan Luković – pesnik raspet između optimizma uma i pesimizma duše

Jedinstven muzej poezije svečano otvoren u Čačku krajem maja prošle godine ispunio je očekivanja zadata sloganom “Tvoje mesto nadahnuća”.  Razgledajući neka od najznačajnijih imena domaće i evropske poezije zastao sam pred Stevanom Lukovićem, njegovom srednjoškolskom sveščicom sa vežbama iz francuskog jezika u koju je upisivao stihove i zapitao se kako se on– kratkog životnog veka i neobimnog stvaralačkog dela–  našao među poetskim gorostasima.

Nadahnut da saznam više o ovom skrajnutom pesniku, rođenom u Čačku, otkrio sam jednog od značajnih začetnika modernizma u srpskoj književnosti, ali i dušu zarobljenu u vrtlogu pesimizma njegovog doba i optimistične želje za boljom sutrašnjicom.

Rođen je 8. januara 1878. godine od oca Miloja Lukovića koji je službovao u VII pešadijskom puku kao blagajnik i majke Jelene koja potiče iz ugledne čačanske porodice Radovanović.

O samoj porodici na žalost znamo veoma malo, verovatno zato što se u njenoj sudbini može očitati sudbina Srbije prve polovine 20. veka. Ratovi (svetski i građanski), bolest, progon i izbeglištvo doveli su do toga da se porodica Luković ugasi sa decom Miloja i Jelene. A porodica je bila mnogobrojna– šest sinova i tri ćerke.

Od šest sinova četvorica su bili značajni kulturni delatnici: Stevan i Milivoje pesnici, Kosta teatrolog i publicista i Luka diplomata i memoarista. Upravo zahvaljujući Lukinim memoarima stičemo uvid u kratku istoriju porodice Luković. Miloje je želeo najbolje obrazovanje za svoju decu, pa se zato sa porodicom seli iz Čačka u Beograd nedugo nakon Stevanovog rođenja.  U Beogradu Stevan pohađa prvo Treću, a potom Prvu gimnaziju koju završava 1896.

Tokom gimnazijskih dana predsedava đačkom literarnom družinom “Nada” (1895-1896), a 1894. objavljuje i prvu pesmu “Ljubi, o ljubi silno…” u časopisu Zvezda koji je uređivao Janko Veselinović. Po završetku Pravnog fakulteta 1900. odlazi u Francusku, a vraća se 1901. kada postaje pisar Državnog saveta.

Ali uporedo sa jednoličnim državnim poslom započinje da se formira kao pesnik i kao, kako bi to danas rekli– angažovani intelektualac. Postaje istaknuti član kružoka okupljenog oko Jovana Skerlića kome takođe pripadaju Dučić, Grol, Boža S. Nikolajević (osnivač katedre za Istoriju umetnosti u Beogradu) i drugi. Na žalost, aktivnosti u tom Skerlićevom kulturno-umetničkom rasadniku izazvale su negodovanje vlasti pa je obrenovićevski režim odlučio da mu uruči otkaz, čije je ozvaničenje u “Službenom glasniku” omela pesnikova iznenadna smrt.

Smrt je omela i njegovo pesničko stvaralaštvo. Pošto je bio metodičan čovek široke erudicije smatrao je da pesničkom stvaralaštvu može da pristupi jedino nakon perioda čitanja, izučavanja i duboke kontemplacije.

Zbog toga je nakon smrti 31. avgusta 1902. ostala samo jedna sveska njegove (polu)dovršene poezije, uz nekoliko pesama objavljivanih u časopisima i novinama širom Balkana. Ta sveska je priređena kao zbirka i objavljena 1903. sa predgovorom Milana Grola i pozitivnim ocenama Jovana Skerlića koji je Stevana nazivao “ukrasom naše književne generacije”.

Ovakav Skerlićev stav prenosiće decenijama najznačajnija imena srpske kulture koja su pisala o Stevanu Lukoviću (Milan Grol, Ksenija Anastasijević, Radomir Konstantinović, Jovan Deretić, Gojko Tešić i drugi), dok su omaž svom poznatom sugrađaninu dali Jaša Prodanović, Branko V. Radičević i Danica Otašević.

Analizirajući Lukovićevu najpoznatiju i najkompletniju pesmu “Jesenja kišna pesma” Konstantinović ukazuje na razloge zbog čega interesovanje za ovim pesnikom ne jenjava. U njoj pronalazimo motive sete, patnje i melanholije kakve pre toga možemo naći jedino kod francuskih simbolista (Lukovićeva tuga je “verlenovski meka” kako piše Zorana Mišić).

Njegova poezija, iako nepotpuna, predstavlja vesnika modernizma u srpskom pesništvu i sve one motive koje kasnije pronalazimo kod naših poznatijih modernista kao što su Pandurović, Dis, Rakić nalazimo prvo kod Stevana Lukovića koji se sa tog simbolističkog izvora napajao još krajem devetnaestog veka.

Zvuči prikladno za čoveka koji je prve stihove beležio u vežbanci za francuski jezik. Motivima jeseni, kako smatra Konstantinović, on se vezuje za Vojislava Ilića, a motivima smrti i mrtve drage utire put novoj generaciji pesnika. Korak dalje ide naš poznati dadaista Dragan Aleksić kad u Lukoviću pronalazi jedinog pravog srpskog simbolistu i značajnog utemeljivača moderne koji će svoje uticaje preneti sa generacije Disa i Pandurovića na onu poratnu generaciju pesnika– Nastasijevića, Vinavera i Desimira Blagojevića.

Možda bi se nakon svega rečenog nekome učinilo čudnim kako je pesnik izražene tuge i pesimizma mogao biti i aktivan borac za boljitak svoje zemlje. Ovu dihotomiju najbolje premošćuje jedan zapis iz njegovog dnevnika: “Ništa…ništa… ništa… To je ono što me ubija. Dajte mi bure, vrtloge života. Moji su nervi jaki, moja je krv bujna, srce mi ne ume polako da bije, mašta da puzi. Života!”.

Period njegove najveće aktivnosti predstavlja jedan od učmalijih perioda u srpskom društvu, ono zatišje koje se javlja pred buru martovskog prevrata 1903. godine. To je period kada i jedan borben i optimističan Skerlić oseća umor i piše da su se “ljudi srozali, ideali izlizali, oduševljenje istrošilo”.

U takvim uslovima Lukovićeva duša traži spas u melanholičnoj poeziji, ali njegov um traži spas u aktivnom menjanju nepodnošljivog stanja. Kao da anticipira onu misao V.B. Jejtsa koji kaže “U raspravi sa drugima nastaje retorika, a u raspravi sa sobom nastaje poezija” kada odlučuje da raspravlja i sa sobom i sa drugima stvarajući uz poeziju i zavidan opus naučnih i političkih članaka.

I dok kao gimnazijalac piše i objavljuje prve pesme 1894. već 1896. kao brucoš dobija Svetosavsku nagradu za naučni rad o “progresivnoj porezi”. Ovoj strani njegovog života i Konstantinović i Grol prilaze podrugljivo, ne shvatajući kako to jedan pesnik može gubiti vreme na radničkim zborovima i u razmatranju poreskog sistema.

Ali Luković smatra da su te dve stvari nerazdvojne te da je na njemu jedna prosvetiteljska uloga, a svakako je širina njegovog obrazovanja i duha ostavljala dovoljno prostora i za pesnika i za borca. Pa je tako aktivno sarađivao sa srpskim socijalistima i njihovim glasilima “Socijaldemokrata” i “Radničke novine” (gde je objavio pesmu o prvom maju), a zbog uvodnika koje je objavljivao anonimno mnogi su mislili da ih piše iskusan stariji političar.

Kao poliglota bio je i aktivan prevodilac, prevodeći sa ruskog, francuskog i nemačkog. Sledeći svoj borbeni slobodarski duh preveo je pesmu “Veseo život” Viktora Igoa, kao i delove njegovog dela “Kazne” u kome je Igo toliko oštro kritikovao tiraniju Napoleona III da je ovaj vladar dobio histeričan napad nakon čitanja knjige.

Uz pomenutu sveku poezije nakon njegove smrti pronađena je i sveska sa prevođenim fragmentima od grčkog filozofa Epikteta pa do “Eseja o savremenoj psihologiji” Pola Buržea što samo ukazuje na ogroman raspon Lukovićevih interesovanja.

Teško je naslutiti do kojih visina je mogao da se vine kada je sve ovo postigao do 25. godine života, ali sa sigurnošću možemo reći da ovakav sugrađanin može služiti ne samo na čast već i kao uzor Čačku i Čačanima.

M. M. Ćurčić

_________________________________________________________