Čvorak i Kalendar u Temišvaru

Bio sam ponosan na moju odluku da dođem u Vršac. Jutro provodim u parkovima Vršca. Još nekoliko slika i idem za Temišvar. Nema organizovanog prevoza između ova dva grada, pa koristim neku beogradsku vezu i tamo brzo stižem.

Kroz grad protiče reka Begej, ali je u prošlosti tekla i reka Tamiš, kada je ovaj deo nizije bio močvaran sa neregulisanim potocima. Zbog kasnije izgradnje kanalizacije i obalnog utvrđenja, tokovi obe reke su dobili različite smerove, koji su ostali do danas. Tamiš je tako pomeren van gradskog područja, dok je Begej, kao gradska reka, miran sa veoma lepo uređenom obalom pretvorenom u gradsko šetalište.
Srbi pripadaju starosedeocima grada Temišvara, koji su se proširili na okolna sela – naselja.

Opisujući svoje putovanje oko Temišvara oko 1655. godine, Evlija Čelebija je pomenuo 36.000 hrišćana u Temišvaru. Kada je 1716. godine Eugen Savojski opseo Temišvar, iz tvrđave su ga podržali Srbi na čelu sa episkopom Nikolom Dimitrijevićem.

Srbi su oduvek živeli u Temišvaru i bili su njegovi aktivni graditelji. U 19. veku jasno su se formirale tri gradske četvrti u kojima su se srpski građani okupljali oko svojih hramova. Postojali su delovi grada sa brojnim trgovima, koji su okruživali srpske arhitektonske znamenitosti: Mehalu, Temišvarski grad i Fabriku.

Godine 1827. pominje se Srpska biblioteka u Temišvaru, koja nabavlja dela srpske književnosti. Mesar Mihail Šević jedan je od prvih članova Matice srpske u Pešti.

U Temišvar sam došao zbog kalendara,  sa planom da se sretnem sa Srbima koji žive ovde i da se vidim i sa pesnikom Gvozdenovićem čije smo pesmu objavili u ovogodišnjem kalendaru. Dobijam na poklon i njegove knjige,  a slušam i priče koje se i ne govore javno i ne govore slobodno.

Temisvar  je 2023. godine bio evropska prestonica kulture.

Srpska saborna crkva u Temišvaru je najvažnije crkveno zdanje srpske zajednice u Rumuniji. Kalendar poklanjam  vikaru dr Marinku Mirkovu. Ispred crkve palim sveću za pokoj duše mojoj dragoj Dragačevki, majci čačanske dece, Jeli Surudžić.

Odmah pored naše crkve je i restoran „Karadjordje“ u kome je, bežeći od problema i dugova, radio i Čačanin Jekula, koji je pre nekoliko godina sahranjen u Preljini.

Temišvar nazivaju „Mali Beč“,  jer je dugo bio pod opsadom Hazburgovaca, a njegov centar podseća na stari deo Beča. Prvi je evropski grad koji je dobio električno osvetljenje, a neke od zgrada projektovao je lično čuveni Gustav Ajfel.

Prateći ucrtana važna  turistička mesta obilazim sve redom:  Trg ujedinjenja, Trg slobode sa zgradom garde i starom Gradskom kućom.

Na Trgu pobede je  najstarija gradska zgradom – dvorac Huniazilor, podignut u XV veku po naredbi Vojvode od Transilvanije – u našoj istoriji poznatog kao Sibinjanin Janko. Tu  je danas Muzej Banata.

Na jednom kraju nalazi se zgrada Opere i nacionalnog teatra  koja ima repertoar na rumunskom, nemačkom i mađarskom jeziku,  dok je  na drugom katedralni hram Banatske mitropolije rumunske pravoslavne crkve. Trg pobede je najmlađi gradski trg, izduženog oblika sa nizom gradskih palata i statuom vučice koja doji Romula i Rema – poklon grada Rima 1926. godine.

U novijoj istoriji poznat je kao grad u kome je počeo ustanak koji je doveo do sloma rumunskog diktatora Nikolae Čaušeskua.

Mnogi građani Temišvara podržavali su 16. decembra 1989. mađarskog kalvinističkog sveštenika Lasla Tokeša, protiv komunističkih vlasti na čelu sa Nikolajem Čaušeskuom i tajne policije Sekuritatee. Sledećeg dana u gradu je počela pobuna protiv vlasti i to je bio početak rumunske revolucije 1989. godine, koja je zbacila režim nedelju dana  kasnije.

Nekada iza gvozdene zavese, a danas, dvadeset pet godine kasnije, Temišvar je moderan grad.

Subota je i na velikom trgu se organizuje dodela djačkih diploma, uz koju svi dobijaju i velike buketa  cveća.

Nekim privatnim prevozom vraćam se u Srbiju i Čačak.

Slobodan Čvorović

_______________________________________________________