Praznik koji se ne slavi već 15 godina – 29. novembar

Nekadašnji najveći praznik SFR Jugoslavije, Dan republike, koji je uglavnom ostao u lepom sećanju generacijama koje su ga slavile, podsećajući na neradne dane, polaganje zakletve, plave kape i crvene marame, danas je povod za debatu o značaju tog datuma za Srbiju.

Dok je za neke 29. novembar dan kada je formirana najprosperiternija država koja je postojala na ovim prostorima, neki ga smatraju pobedom totalitarizma i autoritarizma.

Ovim datumom zapravo se obeležavalo Drugo zasedanje AVNOJ-a u gradu Jajce u BiH 1943. godine, kada je, pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije, doneta odluka o formiranju države federalnog ustrojstva, Jugoslavije, kao i ustavotvorne skupštine dve godine kasnije, kada joj je dat naziv Federativna Narodna Republika Jugloslavija (FNRJ). Na čuvenom zasedanju AVNOJ-a pre 74 godine bila su prisutna 142 delegata, a predsedavao je predratni predsednik skupštine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca doktor Ivan Ribar. AVNOJ je tada proglašen za najviše zakonodavno i izvršno telo, a formiran je i Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), koji je predstavljao neku vrstu vlade. Poništene su sve odluke i obaveze koje je donela dotadašnja vlada i ona je, zajedno sa Petrom II Karađorđevićem, prognana iz zemlje.

Do 1997. ovim datumom se obeležavalo Drugo zasedanje AVNOJ-a. Tada je, da se ne bi slavio praznik „nepostojeće države“, doneta odluka da 29. novembar označava formiranje Jugoslavije kao republike, odnosno formalni pad monarhije.

Drugo zasedanje AVNOJ-a

Jugloslavija je bila zamišljena kao državna zajednica ravnopravnih naroda i narodnosti, zasnovana na demokratskim principima. Za maršala je proglašen generalni sekretar Komunističke partije Jugoslavije i vrhovni komandant Narodno-oslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije Josip Broz Tito, na osnovu predloga slovenačke delegacije.

Tito je bio i ostao najveći simbol Jugoslavije. Na ovaj dan su mu se pevali hvalospevi, domovi kulture su bili prepravljeni priredbama, a prvaci su postojali pioniri. Poslednja generacija pionira rođena je 1982. godine. Mnogima je, ipak, prva asocijacija na ovaj praznik, rano ustajanje i odlazak na svinjokolj. Zbog opšte euforije koja je pratila ovaj dan, slavili su ga i oni koji nisu bili veliki ljubitelji Tita i socijalizma.

Iako je nadživeo državu čije je osnivanje obeležavao, ukinut je 2002. godine, kada je, odlukom Veća građana Savezne skupštine SRJ, za Dan državnosti proglašen 27. april, datum kada je donet novi ustav 1992. godine. Dasas je to 15. februar, dan kada je 1804. u Orašcu podignut Prvi srpski ustanak, a 1835. u Kragujevcu donet prvi Ustav – Sretenjski Ustav.

Do ukidanja u Srbiji 2002. godine, u nekim bivšim jugoslovenskim državama nije postojao već duže od decenije. One su, kao i ostale članice koje su se kasnije otcepile, za „svoje dane“ proglasile datume kad su stekle nezavisnost. Hrvatska i Slovenija su se otcepile prve, a mnogi istoričari su mišljenja da je upravo Hrvatska odlukama AVNOJ-a najviše dobila.

Istoričar Čedomir Antić smatra da je značaj 29. novembra samo istorijski i stoga Srbi nemaju ni razloga da ga slave.

„Za vreme nekadašnje SFRJ u Srbiji je bilo najviše protivnika režima. Taj otpor se, međutim, slomio devedesetih i Srbi su se pokazali kao njegovi najveći zaštitnici“, objašnjava Antić za sajt Danasa.

Podseća i da je pogrešno porediti ga sa Danom Republike u Francuskoj, što je činio Slobodan Milošević. „On je ’98. i ’99. govorio kako Francuzi i dalje slave uspostavljanje Prve Republike, uprkos što su se one u međuvremenu menjale. Međutim, to nije za poređenje, jer vrednosti na kojima je formirana Prva Francuska Republika postoje i danas, i to u mnogim modernim državama, dok vrednosti 29. novembra danas ne postoje“.